1944 - Η "ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ", ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΛΑΘΗ, ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ

Κείμενο: Νίκος Μέντζας

1. Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΕΑ

Το 1944 υπήρξε το τελευταίο έτος της διπλής, πλέον, κατοχής στην Ελλάδα. Παρά την αποχώρηση της Ιταλίας από την συμμαχία του Άξονα τον Σεπτέμβριο της προηγούμενης χρονιάς, οι ναζί μαζί με τους ταγματασφαλίτες, δεν σταματούν τις σφαγές, το πλιάτσικο και τις πυρπολήσεις. Δίστομο, Χορτιάτης, Ελευθεροχώρι, Γιαννιτσά, Μεσόβουνο, Κοκκινιά… δεν είναι παρά λίγες από τις επιχειρήσεις ισοπέδωσης της Ελλάδας από του ναζί. Ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), στρατός αποτελούμενος από τον λαό που έμεινε ανυπεράσπιστος στην πατρίδα του να πολεμήσει τον τριπλό κατακτητή, αγωνίζεται για την εθνική απελευθέρωσή του. Το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) έχει φουντώσει σε πόλεις και χωριά σε κάθε άκρη της Ελλάδας, πολεμώντας για την κοινωνική απελευθέρωση και την δημοκρατία. Τον Δεκέμβριο του 1943 η εξόριστη κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού, με την στήριξη της Αγγλίας, απέρριψε την πρόταση του ΕΑΜ για κοινή συνεργασία και δημιουργία εθνικής κυβέρνησης στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ταυτόχρονα πρότεινε από το Κάιρο, σε πολιτικούς των αστικών κομμάτων να συγκροτήσουν επιτροπή στην Αθήνα για την δημιουργία πολιτικού ερείσματος και την προετοιμασία για τον έλεγχο της πολιτικής κατάστασης στην χώρα. Στα τέλη του μήνα μετέβη στην Ελλάδα, από την Μέση Ανατολή, ο συνταγματάρχης Εμμανουήλ Φραδέλλος, με σκοπό να έρθει σε επαφή με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και να του μεταφέρει σχετικό μήνυμα από τον βασιλιά και την εξόριστη κυβέρνηση. Τον Ιανουάριο του 1944, οι ηγέτες των αστικών κομμάτων συμφώνησαν στην δημιουργία μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας, και παράλληλα εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για την δυναμική και το έρεισμα που είχε αποκτήσει το ΕΑΜ. Έτσι, κόντρα στις φιλοδοξίες των αστικών κομμάτων, στις 10 Μαρτίου του 1944, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, ιδρύεται στην Βίνιανη της Ευρυτανίας η ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) ή, όπως ευφυολογικά εδραιώθηκε στην ιστορική συνείδηση, Κυβέρνηση του Βουνού. Η ΠΕΕΑ δημιουργήθηκε μέσα στα πλαίσια του πολιτικού συντονισμού του λαϊκού κινήματος. 

Μετά την ορκωμοσία της ΠΕΕΑ, στην Βίνιανη, με την πρώτη της σύνθεση, ο πρόεδρός της, στρατηγός Ευριπίδης Μπακιρτζής μιλάει από το βήμα.

Το σχήμα αυτό αποτέλεσε μια προσπάθεια για την διαμόρφωση δημοκρατικών αντιλήψεων, με την πολιτικοποίησή του λαού μέσω της άμεσης συμμετοχής του στα κοινά, της άμεσης εμπλοκής με το πολιτικό αντικείμενο. Βραχυπρόθεσμος και καταλυτικός στόχος, η ενότητα της λαϊκής βάσης και η αποφυγή της πόλωσης του κλίματος που θα θα μπορούσε να οδηγήσει οδηγούσε σε εμφύλια σύρραξη, η οποία θα εξυπηρετούσε πολύ συγκεκριμένες γραμμές. Βασικός παράγοντας της συγκρότησης της ΠΕΕΑ υπήρξε επίσης η ανάγκη για την αυτοδιάθεση του ελληνικού λαού στον τόπο του. Κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής και στην περίοδο του μεσοπολέμου, οι «ελληνικές» κυβερνήσεις βρίσκονταν στο προσκήνιο των πολιτικών αποφάσεων, μεταφέροντας και επιβάλλοντας, με οποιοδήποτε μέσο, τις εντολές που λάμβαναν από τα ξένα κέντρα. Εκείνη την περίοδο, μετά την αποχώρηση της Ιταλίας από τον Άξονα, την συντριβή της ναζιστικής επέλασης στο ανατολικό μέτωπο, αλλά και την επικράτηση των συμμαχικών δυνάμεων στην Βόρεια Αφρική, το τοπίο ξεκαθάριζε και πλέον όλα τα χαρτιά έπεφταν στο τραπέζι. Οι σύμμαχοι και προστάτες προχωρούσαν σε διαμάχη για τις σφαίρες επιρροής και επιβολής των συμφερόντων τους. Πολωνικό ζήτημα, Βαλκάνια, Μαύρη Θάλασσα, Γερμανία… οι μνηστήρες για τις “Πηνελόπες” τρείς, ΗΠΑ, Αγγλία και ΕΣΣΔ.

Η ιδρυτική διακήρυξη της ΠΕΕΑ:

Έχοντας υπ’ όψη:

1. Τις υπέρτατες εθνικές ανάγκες και την επιτακτική απαίτηση του ελληνικού λαού για την δημιουργία, μέσα στην χώρα, ενός κεντρικού πολιτικού οργάνου που να συντονίσει τις προσπάθειες και τον αγώνα για την εθνική απολύτρωση, και να αναλάβει την υπεύθυνη διοίκηση των ελεύθερων και ελευθερούμενων περιοχών της χώρας.

2. Την από 15 Δεκεμβρίου 1943 πρόσκληση της Κεντρικής Επιτροπής του εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου, σε όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις καθώς και την κυβέρνηση Τσουδερού, για τον σχηματισμό κυβέρνησης γενικού εθνικού συνασπισμού,

Συγκροτούμε

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης που αποτελείται προσωρινά από τα υπογραφόμενα μέλη.

Κύριος και πρωταρχικός σκοπός της Επιτροπής είναι:

Να συντονίσει και να διεξαγάγει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις, μέσα στην Ελλάδα και στο πλευρό των συμμάχων μας, τον αγώνα κατά των κατακτητών.

Να αγωνιστεί για το διώξιμο από την χώρα και την συντριβή των Γερμανών και Βουλγάρων εισβολέων, για την ολοκληρωτική εθνική απελευθέρωση και για την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας  και της ακεραιότητας της χώρας.

Να επιδιώξει την εθνική μας αποκατάσταση με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, σύμφωνα με τον χάρτη του Ατλαντικού και τη συμφωνία της Τεχεράνης, και την στρατηγική διαρρύθμιση των συνόρων μας.

Να αγωνισθεί για την εξόντωση του εσωτερικού φασισμού και των ένοπλων προδοτικών σωμάτων.

Παράλληλα, η Επιτροπή θα αναλάβει τα πιο κάτω καθήκοντα:

1. Την υπεύθυνη διοίκηση των αντάρτικων μονάδων που θα αποδεχθούν την σύσταση της Επιτροπής με σκοπό την ενοποίηση, την αναδιοργάνωση τους και την συγκρότηση ενιαίου εθνικού στρατού.

2. Την υπεύθυνη ανώτερη διοίκηση των ελεύθερων περιοχών σε όλους τους τομείς, με σεβασμό των θεσμών της τοπικής αυτοδιοίκησης και τον συντονισμό, έλεγχο και κατεύθυνση των οργάνων της.

3. Την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών του λαού στις ελεύθερες περιοχές, τον σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας καθώς και την εξασφάλιση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης.

4. Την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του λαού και την περίθαλψη και προστασία των θυμάτων του πολέμου και της βίας των κατακτητών.

5.Την προπαρασκευαστική εργασία για την είσοδο της χώρας, μετά την απελευθέρωση, σε ομαλό πολιτικό βίο με κατεύθυνση την εξασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού και την καταπολέμηση κάθε προσπάθειας για λύσεις πραξικοπηματικές ή δικτατορικές, και αντίθετες προς την ελεύθερη θέληση του ελληνικού λαού από οπουδήποτε και οποιονδήποτε κι αν προέρχονται.

Η Επιτροπή, ξεκινώντας από την αντίληψη πως, για να πραγματοποιηθούν οι πιο πάνω εθνικοί σκοποί, επιβάλλεται να συμμετάσχουν στο έργο αυτό όλες οι εθνικές δυνάμεις, θεωρεί σαν πρωταρχικό της καθήκον να εξακολουθήσει δραστήρια τις ενέργειες για τον σχηματισμό κυβέρνησης γενικού εθνικού συνασπισμού. Παράλληλα, δεν θα πάψει να επιδιώκει την πραγματοποίηση των πιο πάνω σκοπών με τα μέσα που σήμερα διαθέτει και με όλους εκείνους που θα δεχθούν, στο μέλλον, να συμμετάσχουν στο έργο της.

Η Επιτροπή θα κατανείμει τις αρμοδιότητες της σε Γραμματείες. Επικεφαλής των υπηρεσιών κάθε Γραμματείας θα είναι ένα μέλος της Επιτροπής που θα έχει τον τίτλο του Γραμματέα. Η σύνθεση της Επιτροπής μπορεί να αλλάξει με απόφαση της. Για την πραγματοποίηση των σκοπών της, η Επιτροπή, θα εκδίδει πράξεις και αποφάσεις. Οι πράξεις έχουν περιεχόμενο και ισχύ κανόνος δικαίου. Αποφασίζονται και εκδίδονται από όλη την Επιτροπή. Οι αποφάσεις έχουν εκτελεστικό περιεχόμενο και εκδίδονται από τον αρμόδιο Γραμματέα. Δημοσιεύονται όλες στο δελτίο πράξεων και αποφάσεων της Επιτροπής. Οι πράξεις ισχύουν δέκα μέρες μετά την δημοσίευση, αν η ίδια πράξη δεν ορίζει άλλη χρονική αφετηρία για την ισχύ της. Οι αποφάσεις ισχύουν αμέσως μετά την δημοσίευση τους.

Η Επιτροπή, πιστεύοντας πως η δύναμή της πηγάζει από τον λαό και από τον λαό αντλούνται όλες οι εξουσίες, θα συγκαλέσει στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα Εθνικό Συμβούλιο που θα αποτελεστεί από αντιπροσώπους του λαού εκλεγμένους ελεύθερα. Όλες οι ενέργειες της Επιτροπής, καθώς και η ίδια η σύστασή της, θα τεθούν κάτω από την κρίση του Εθνικού Συμβουλίου που θα ‘ναι και μόνο αρμόδιο να αποφασίσει για τη σύνθεση και για τον παρά πέρα τρόπο της λειτουργίας και της δράσης της.

Ο τρόπος της σύγκλησης του Εθνικού Συμβουλίου και της εκλογής των αντιπροσώπων γι’ αυτό, θα οριστεί με ειδική πράξη της Επιτροπής. Η Επιτροπή αποφασίζει να απευθυνθεί με διάγγελμα στον ελληνικό λαό για να αναγγείλει την σύσταση της και τους σκοπούς της. Έδρα της Επιτροπής ορίζεται… Η έδρα μπορεί να αλλάζει με απόφαση της Επιτροπής μέσα σε ελεύθερες ελληνικές περιοχές. Σφραγίδα της επιτροπής θα είναι ο αναγεννώμενος φοίνικας με την χρονολογία της σύστασης της και γύρω τον τίτλο της.

Η ορκωμοσία της Επιτροπής θα γίνει μπροστά σε αντιπροσώπους του κλήρου, του λαού και των αντάρτικων σωμάτων. Τα μέλη της Επιτροπής δίνουν τον πιο κάτω όρκο:

"Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντα μου σαν μέλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού, ότι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της χώρας από τον ζυγό των κατακτητών, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για την λευτεριά του και τα κυριαρχικά του δικαιώματα."

Οι εργασίες της Επιτροπής θα αρχίσουν αμέσως ύστερα από την ορκωμοσία.

Η Επιτροπή υπολογίζει στον πατριωτισμό και την υποστήριξη του ελληνικού λαού για να κατορθώσει να πραγματοποιήσει το έργο που ανέλαβε.

10 Μαρτίου 1944

Στην έδρα της Επιτροπής:

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΝΤΑΚΑΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΙΑΝΤΟΣ, ΗΛΙΑΣ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ, ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ.

2. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Από τις 24 Μαϊου 1941, παρέα με τον βασιλιά Γεώργιο Β΄, η κυβέρνηση Τσουδερού είχε μαζέψει τα μπογαλάκια της και είχε μεταφερθεί στο Κάιρο και δεν γύρισε μέχρι τις 17 Οκτωβρίου του 1944, όταν οι Γερμανοί είχαν φύγει από την Ελλάδα. Ο πρώην τραπεζίτης και μοναρχικός Εμμανουήλ Τσουδερός ήταν μια απλή μαριονέτα, επικεφαλής μιας κυβέρνησης - βιτρίνας, πίσω από την οποία βρίσκονταν οι Άγγλοι και ο προστατευόμενός τους Γεώργιος. Η μόνη έγνοια των πολιτικάντηδων αυτό το διάστημα, είναι το πώς θα επιβάλουν την εξουσία τους στον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό επιστρέφοντας μετά την απελευθερωθεί η πατρίδα. Ο Γιώργος Σεφέρης, που εκείνη την περίοδο τελούσε χρέη διευθυντή τύπου Μέσης Ανατολής, σημειώνει στο ημερολόγιο του σχετικά με τον συρφετό που είχε καταφύγει στο Κάιρο:

"Η μόνη παρηγοριά είναι ότι, σαν φτάσουμε στο τέλος της μεγάλης περιπέτειας, όλοι ετούτοι θα έχουν σαρωθεί από εκείνους που ζούνε το σημερινό δράμα της σκλαβιάς. Εκείνους που, καθώς φαντάζομαι, θα είναι σε θέση να μιλήσουν τη λαλιά της Ελλάδας."

Εμμανουήλ Τσουδερός

Η κυβέρνηση αυτή δυσανασχέτησε εντόνως όταν πληροφορήθηκε την ίδρυση του πολιτικού φορέα (ΠΕΕΑ) στην ελεύθερη Ελλάδα, στις περιοχές, δηλαδή, που η παρουσία του ΕΑΜ και των αντιστασιακών δυνάμεων δεν επέτρεπαν στον Γερμανό κατακτητή να πατήσει το πόδι του. Και αντέδρασε βίαια όταν δημιουργήθηκε σώμα μέσα στις τάξεις του ελληνικού στρατού Μέσης Ανατολής, που εξέφρασε την συμπαράστασή του στην ελεύθερη Ελλάδα. Ο Γιάννης Ανδρικόπουλος, στο βιβλίο του “1944, κρίσιμα χρόνια”, γράφει:

"Ο σχηματισμός της ΠΕΕΑ στην Ελλάδα επέδρασε καταλυτικά στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής. Ήδη, από τον Οκτώβριο του 1941 είχε ιδρυθεί η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ), δυο μήνες μετά Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού (ΑΟΝ) και μέσα στο 1942 η Αντιφασιστική Οργάνωση Αεροπορίας (ΑΟΑ). Οι πολιτικές θέσεις της ΑΣΟ τάσσονταν, ανοιχτά και αδιάλλακτα, εναντίον του βασιλιά. Στις 31 Μαρτίου μια επιτροπή από δεκατέσσερις αξιωματικούς του στρατού και της αεροπορίας  παρέδωσε στον Τσουδερό υπόμνημα, που είχαν υπογράψει πολλοί αξιωματικοί των δύο όπλων, εκφράζοντας την υποστήριξη τους προς την πολιτική επιτροπή του ΕΑΜ. Η κυβέρνηση διέταξε αμέσως την σύλληψη των μελών της επιτροπής με το αιτιολογικό ότι υπερέβησαν τα όρια της αρμοδιότητας τους, υποβάλλοντας πολιτικά αιτήματα."

Ο ελληνικός στρατός στο Κάιρο τελούσε υπό τις διαταγές των Άγγλων, που μέσω των “Ελλήνων” πολιτικάντηδων του Καΐρου, εξυπηρετούσε τα αγγλικά συμφέροντα. Επρόκειτο επί της ουσίας για έναν μισθοφορικό στρατό. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την εκδήλωση στάσης, στις 31 Μαρτίου του 1944, από ένα μεγάλο μέρος των αξιωματικών και οπλιτών. Ο Άγγελος Αγγελόπουλος, μέλος της ΠΕΕΑ, υποστηρίζει ότι το Κίνημα της Μέσης Ανατολής υπονομεύθηκε και ωθήθηκε σε επιπόλαιες κινήσεις από τους Άγλους. Συγκεκριμένα, “υποστηρίχτηκε πως στην εκδήλωση του κινήματος αυτού βοήθησαν και οι Άγγλοι, διότι έβλεπαν ότι ο στρατός είχε πολλά προοδευτικά στοιχεία και θεώρησαν πως θα τα έβρισκαν εμπόδιο στα μελλοντικά του σχέδια για την Ελλάδα και έπρεπε, επομένως, να τα απομακρύνουν από το στράτευμα”. Ο Ηλίας Τσιριμώκος αναφέρει πως “ο Τσώρτσιλ, με το έξαλλο μήνυμα, με το οποίο κατεδίκασε το Κίνημα της Μέσης Ανατολής επεδίωκε, επιμένοντας στον αντισυμμαχικό χαρακτήρα του Κινήματος, να μειώσει όχι την Αριστερά, αλλά τον ρόλο της Ελλάδας και επομένως τις αξιώσεις της”.

Η κεντρική ομάδα των στασιαστών αξιωματικών υπέβαλε υπόμνημα στον Τσουδερό, ο οποίος διέταξε την σύλληψη τους. Στις αρχές του Απριλίου, δημοκρατικές δυνάμεις του στρατού κατέλαβαν το ελληνικό φρουραρχείο στο Κάιρο και απελευθέρωσαν τους κρατουμένους. Ο αρχηγός στόλου, υποναύαρχος Αλεξανδρής, εξέδωσε την υπ' αριθμ. 3991/3.4.1944 ημερήσια διαταγή που ανακοίνωνε τα εξής:

"Κατόπιν της αναγγελίας του σχηματισμού εν Ελλάδι επιτροπής εκπροσωπούσης μαχητικάς οργανώσεις αντιστάσεως κατά του κατακτητού, διεπίστωσα ευχαρίστως ομόφωνον την επιθυμίαν ολόκληρου του Ναυτικού μας, από του Διοικητού και των Κυβερνητών μέχρι του τελευταίου ναύτου, όπως η ενταύθα Κυβέρνησις προέλθη το ταχύτερον εις αποτελεσματικήν συνεργασίαν μετά της άνω Επιτροπής, με σκοπόν την από κοινού συνέχισιν του αγώνος προς απλευθέρωσιν του πατρίου εδάφους."

Ακολούθησε ένοπλη επέμβαση των Άγγλων, που ανακατέλαβαν το φρουραρχείο, συνέλαβαν αξιωματικούς και οπλίτες και τους οδήγησαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η επιχείρηση διευθυνόταν από τον ίδιο τον Churchill. Διήρκεσε μέχρι τέλος Απριλίου και είχε ως αποτέλεσμα τον αφοπλισμό δυο ταξιαρχιών, δυο συνταγμάτων, μιας μοίρας, καθώς και μονάδων και κέντρων εκπαίδευσης. Στις 4 - 5 Απριλίου σημειώθηκε στάση και στο ναυτικό, η οποία κατεστάλη βίαια από τον Σοφοκλή Βενιζέλο και τον ναύαρχο Πέτρο Βούλγαρη, με εντολή των Άγγλων, που απείλησαν πως θα βύθιζαν τον ελληνικό στόλο αν δεν διαλυόταν η στάση και αν ο στόλος δεν έπαιρνε μέρος στις (αγγλικές) επιχειρήσεις. Περίπου 15.000 στρατιώτες και αξιωματικοί που δήλωναν στήριξη στην ΠΕΕΑ και το ΕΑΜ - μέσα από τις αντιφασιστικές οργανώσεις του στρατού, του ναυτικού και της αεροπορίας - οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στις 14 Απριλίου, ο Τσουδερός αντικαταστάθηκε για λίγες μέρες από τον Βενιζέλο και στις 26 Απριλίου από τον Γεώργιο Παπανδρέου, με εντολή των Άγγλων πάντα. 

Στο αντιφασιστικό περιοδικό των Γάλλων “Τεχεράνη”, στις 10 Αυγούστου 1944, δημοσιεύθηκε το πιο κάτω κείμενο:

"Ένας Άγγλος στρατηγός έμεινε έκπληκτος από την έλλειψη μαχητικού πνεύματος στον στρατό του Παπανδρέου, ενώ αντίθετα οι λεγόμενοι "αναρχικοί" μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ζητούσαν, επίμονα, να πολεμήσουν. Όταν ο Παπανδρέου έδωσε την εξήγηση πως οι αναρχικοί παίζουν μια κωμωδία, ο στρατηγός απάντησε: Είμαι στρατιωτικός και δεν γελιέμαι. Εξ’ άλλου οι εκθέσεις που παίρνω καθημερινά επιβεβαιώνουν την γνώμη μου. Αυτή είναι η άποψη που θα μεταδώσω στην κυβέρνηση μου."

Έλληνες στρατιώτες σε αγγλικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, στην Μέση Ανατολή.

Μέχρι τις 10 Μαρτίου του 1944, Υπουργός Εθνικής Άμυνας της κυβέρνησης Τσουδερού ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Στις 21 Ιανουαρίου 1943 σε ραδιοφωνικό του μήνυμα, που μεταδόθηκε από το BBC, δήλωσε ότι πρόθεση της κυβέρνησης, μετά την απελευθέρωση, είναι να παραιτηθεί για να σχηματιστεί κυβέρνηση από όλες τις πολιτικές δυνάμεις και τις αντιστασιακές οργανώσεις. Ο βασιλιάς αντέδρασε ακούγοντας τις δηλώσεις αυτές, παρόλα αυτά ο Κανελλόπουλος επισήμανε ότι η κυβέρνηση έπρεπε να συνεχίσει το έργο της μέχρι την απελευθέρωση, αγνοώντας τις επιθυμίες του ανώτατου άρχοντα. Ο Τσουδερός τον έπαυσε από την θέση και δήλωσε πίστη στον θρόνο. Ο Κανελλόπουλος, απογοητευμένος από τις προσπάθειες προσέγγισης Άγγλων πολιτικών, θα δηλώσει για τους συμμάχους ότι "εκάλυψαν τον βασιλέα και εματαίωσαν έτσι τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητος, που θα μπορούσε να προλάβει, αν σχηματιζόταν τότε, πολλά δεινά".

Με τηλεγράφημα του, στις 14 Μαρτίου του 1944, ο Άγγλος πρεσβευτής Reginald Leeper, ενημέρωνε τον Υπουργό Εξωτερικών της Αγγλίας, Anthony Eden, σχετικά με τις μεθοδεύσεις Τσουδερού, σε συνεργασία με τον ίδιο για τον διεμβολισμό της πολιτικής έκφρασης στην ελεύθερη Ελλάδα με την συμμετοχή, πάντα, του στέμματος:

"Το χρονοδιάγραμμα επί του οποίου εργάζεται ο Τσουδερός είναι το εξής:

α. Συμφωνία του βασιλέως να διορίσει αντιβασιλέα του τον αρχιεπίσκοπο, ανταποκρινόμενος κατ’ αυτόν τον τρόπο στις επιθυμίες της ελληνικής κυβερνήσεως και των πολιτικών κομμάτων στην Αθήνα. Απ’ αυτό εξαρτώνται τα πάντα.

β. Μεταφορά διαλεγμένων πολιτικών από την Αθήνα που θα έλθουν μόνο υπό τον όρο ότι ο βασιλεύς αποδέχεται το παραπάνω (α)

γ. Πρόσκληση, τελικά, του ΕΑΜ να στείλει αντιπροσώπους.

Η δημιουργία της κυβερνητικής επιτροπής του ΕΛΑΣ (είναι στην πραγματικότητα ένα καθαρά ΕΑΜικό σώμα) φέρνει τον Τσουδερό σε μειονεκτική θέση, μια και δεν είναι σε θέση να ελέγξει την ταχύτητα με την οποία ο βασιλεύς θα δώσει την τελική απάντηση του.”

Στο μεταξύ, στην γειτονική Γιουγκοσλαβία, το λαϊκό κίνημα, υπό την καθοδήγηση του ηγέτη της κομμουνιστικής αντίστασης Josip Broz (Tito), φουντώνει και εκμηδενίζει τις βλέψεις του ραδιούργου Winston Churchill να εδραιώσει την μοναρχία. Ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός της Γιουγκοσλαβίας, που αναγνωρίζεται πλέον από τους συμμάχους, αριθμεί 300.000 αντάρτες στο σύνολο, με 26 μεραρχίες, 10 ταξιαρχίες και 108 αντάρτικα τμήματα. Η Αγγλία θα πρέπει να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια χρειαστεί ώστε να μην επιτρέψει να συμβεί και στην Ελλάδα ό,τι συνέβη στη Γιουγκοσλαβία. Γι’ αυτό, μέσω των “Ελλήνων” αντιπροσώπων της στο Κάιρο, θα ασκήσει δριμύτατη πολεμική εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ αριθμούσε γύρω στα 2.000.000 μέλη. Η επίσημη δύναμη του ΕΛΑΣ πριν την απελευθέρωση ήταν, σύμφωνα με τον Στέφανο Σαράφη: 700 μόνιμοι αξιωματικοί του στρατού, περίπου 1.600 έφεδροι αξιωματικοί, 1.270 έφεδροι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, 600 αξιωματικοί υπηρεσιών της ΠΕΕΑ, 1.070 καπεταναίοι και 43.700 οπλίτες, συνολικά περίπου 48.940 μάχιμοι, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ο ΕΛΑΣ Αθήνας, Σάμου και Μυτιλήνης. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ΕΛΑΣιτών ανερχόταν περίπου στις 70.000. Την διαφορά έκανε το γεγονός ότι στον στρατό του Tito κατετάγησαν περίπου 100 μόνιμοι αξιωματικοί του στρατού ενώ στον ΕΛΑΣ περίπου 800 μόνιμοι, και αυτό επειδή ο ΕΛΑΣ ήταν εθνικός στρατός, εν αντιθέσει με τον “χρωματισμένο” ιδεολογικά στρατό του Tito.

3. Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ

Στις 18 Απριλίου του 1944, η ΠΕΕΑ αναδιοργανώθηκε με την συνδρομή του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Αλέξανδρου Σβώλου, που ανέλαβε πρόεδρος της Επιτροπής.

Η ελεύθερη Ελλάδα που χτιζόταν μέσα από τις στάχτες του πολέμου και τα πέτρινα χρόνια πριν από αυτόν, ήταν μια νέα Ελλάδα, που βάδιζε σε δημοκρατικά μονοπάτια, με την λαϊκή έκφραση και την ισονομία. Το ζητούμενο ήταν η λαϊκή συμμετοχή, η οποία θα οδηγούσε στην δημιουργία πολιτικής συνείδησης, με όλες τις δικλείδες ασφαλείας που προβλέπει ένα δημοκρατικό καθεστώς, με στόχο τη γιγάντωση της πολιτικής λαϊκής βούλησης και την επαναδιεκδίκηση της πατρίδας από τους αποικιοκράτες. Μια διεκδίκηση που έμεινε ανολοκλήρωτη 111 χρόνια πριν, με την δραματική έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και την επιβολή της ξένης ακρίδας. Ξαναζωντάνευε τ’ αρματολίκι και η κλεφτουριά, αυτή τη φορά πάνω σε πιο σταθερές βάσεις, αντιμέτωπη με έναν εχθρό που προφασιζόταν τα ιδανικά του πολιτισμού. Ο σύγχρονος και εξευγενισμένος δυτικός φασισμός συμπεριελάμβανε, βεβαίως, όλους τους “Μαυροκορδάτους”, “Κωλέτηδες” και “Νενέκους” του, που φρόντισαν, και με το παραπάνω, το έθνος να γίνει αποικία.

Η ΠΕΕΑ μετά από τον ανασχηματισμό της. Διακρίνονται από αριστερά: Κώστας Γαβριηλίδης (Γραμματέας Γεωργίας), Σταμάτης Χατζήμπεης (Γραμματέας Εθνικής Οικονομίας), Άγγελος Αγγελόπουλος (Γραμματέας Οικονομικών), Εμμανουήλ Μάντακας (Γραμματέας Στρατιωτικών), Γιώργος Σιάντος (Γραμματέας Εσωτερικών), Πέτρος Κόκκαλης (Γραμματέας Κοινωνικής Πρόνοιας), Αλέξανδρος Σβώλος (Πρόεδρος και Γραμματέας Εξωτερικών, Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Λαϊκής Διαφώτισης), μητροπολίτης Ιωακείμ Κοζάνης, Ευριπίδης Μπακιρτζής (Αντιπρόεδρος και Γραμματέας Επισιτισμού), Ηλίας Τσιριμώκος (Γραμματέας Δικαιοσύνης) και Νίκος Ασκούτσης (Γραμματέας Συγκοινωνίας).

Το διάγγελμα της ΠΕΕΑ προς τον ελληνικό λαό, με ημερομηνία 10 Μαρτίου 1944, ανέφερε τα εξής:

"Αφ’ ότου η επαναστατική δράση του ελληνικού λαού, βαδίζοντας από νίκη σε νίκη, έφερε την απελευθέρωση ενός μεγάλου τμήματος της ελληνικής γης και την δημιουργία πολυάριθμου λαϊκού στρατού, πρόβαλε φανερά η ανάγκη ενός υπεύθυνου πολιτικού οργάνου στην ελεύθερη Ελλάδα, που να συμβολίζει την εθνική ενότητα, να συντονίζει τον αγώνα κατά των Γερμανών και των Βουλγάρων και να κατευθύνει τα διοικητικά όργανα που είχαν αυθόρμητα δημιουργηθεί.

Ο σχηματισμός αυτού του οργάνου αργοπόρησε γιατί γινόταν προσπάθεια να συμπέσει με την πραγματοποίηση γενικής πολιτικής ενότητας. Όμως η προσπάθεια  της ενότητας, που γίνεται εδώ και δυόμιση χρόνια από το  ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), σκόνταψε πάντα στα ίδια εμπόδια: την αδικαιολόγητη κακή θέληση, τον μικροπολιτικό υπολογισμό, την ακατανίκητη αδράνεια, την βαθιά αδιαφορία για τον μεγάλο αγώνα του λαού, τον παθολογικό φόβο της Λαϊκής χειραφέτησης, την ιδιοτελή αντιπάθεια προς το λαϊκό κίνημα. Δυόμιση χρόνια διαπραγματεύσεις του ΕΑΜ με τα παλιά πολιτικά κόμματα, δυόμιση χρόνια καρτερικής ανοχής της αχαλίνωτης συκοφαντίας, που γινόταν σε βάρος του εις απάντηση των διαβημάτων και του αγώνα του, δεν κατόρθωσαν να νικήσουν αυτά τα εμπόδια, που τα εκμεταλλεύτηκε ο κατακτητής για να βρει ηθική και υλική ενίσχυση στον αγώνα του εναντίον του έθνους.

Από τις ίδιες αιτίες δεν μπόρεσε να καρποφορήσει και η πρόταση που έκανε η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάιρο, τον Αύγουστο του 1943, προς τον κ. Τσουδερό, για τον άμεσο σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

Όταν, τον Δεκέμβρη του 1943, έγινε γνωστή η επιστολή του Γεώργιου, που θεωρήθηκε πως έλυνε ουσιαστικά το ζήτημα της θέσης του, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ απευθύνθηκε, στις 15 Δεκέμβρη του 1943, με νέα έκκληση προς όλα τα κόμματα και προς τον κ. Τσουδερό, προτείνοντας κυβέρνηση γενικού εθνικού συνασπισμού. Η έκκληση αυτή δεν έγινε, δυστυχώς, ακόμα ως σήμερα δεκτή ούτε από τον Τσουδερό, ούτε από όλα τα πολιτικά κόμματα, παρά την πασίδηλη θέληση ολόκληρου του ελληνικού λαού.

Μέσα στην ατμόσφαιρα που δημιούργησε η έλλειψη ενότητας, εκδηλώθηκε η επίθεση της αντάρτικης ομάδας Ζέρβα κατά του ΕΛΑΣ, που απέδειξε ακόμα μια φορά ποιο κέρδος μπορεί να έχει ο κατακτητής από την διαίρεση και πως ξέρει να εκμεταλλεύεται όχι μόνο τους πληρωμένους προδότες, μα και το πολιτικό πάθος που τρέφουν ορισμένα άτομα και οργανώσεις εναντίον του λαϊκού κινήματος.

Και τη φορά αυτή το ΕΑΜ έδειξε πόσο βαθιά νοιώθει την λαϊκή αξίωση για ενότητα. Σταμάτησε πρόθυμα, παρ’ όλη την ευνοϊκή στρατιωτική θέση του ΕΛΑΣ, την ένοπλη σύγκρουση με την ομάδα Ζέρβα και δέχτηκε την άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων για την ενοποίηση των αντάρτικων δυνάμεων.

Εκείνο που σταμάτησε, πάντα, κάθε προσπάθεια για ενότητα, αυτό την ματαίωσε και τη φορά αυτή, μολονότι το ΕΑΜ υποχώρησε σε όλες τις αξιώσεις που του πρόβαλαν. Μα, τελικά, το ΕΑΜ με την επίμονη θέληση του να ικανοποιήσει τις ανάγκες του εθνικού αγώνα και τους Λαϊκούς πόθους, εισηγήθηκε και πέτυχε την υπογραφή του πρωτοκόλλου της 29 Φλεβάρη 1944, όπου συμφωνείται η οριστική παύση των εχθροπραξιών ΕΛΑΣ - Ζέρβα.

Η έκκληση της Κεντρικής επιτροπής του ΕΑΜ για γενική συνεργασία περιμένει πάντα απάντηση. Οι ανάγκες της χώρας για τον σχηματισμό υπεύθυνου πολιτικού οργάνου στην ελεύθερη Ελλάδα γίνονται κάθε μέρα πιο επείγουσες.

Εμείς, υπακούοντας στην αξίωση του ελληνικού λαού και ανταποκρινόμενοι στην εθνοφελή έκκληση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, συγκροτήσαμε σήμερα την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, που θα εργασθεί με όλες τις δυνάμεις της για τους παρακάτω σκοπούς:

1. Την κατεύθυνση όλων των θελήσεων, όλων των δυνάμεων του ελληνικού λαού για την εκπλήρωση του πρώτου, του κυρίαρχου, του υπέρτατου σκοπού της εθνικής απελευθέρωσης, για το διώξιμο και του τελευταίου Γερμανού κατακτητή, και του τελευταίου Βούλγαρου επιδρομέα από το έδαφος της πατρίδας μας, για την εξόντωση των ένοπλων σωμάτων που οργανώνουν οι κατακτητές και οι σύνεργοί τους, για την εθνική μας αποκατάσταση, για την τελειωτική συντριβή του φασισμού. Την πάλη του ελληνικού λαού, η επιτροπή, θα την συντονίσει με τον αγώνα των συμμάχων του, στηρίζοντας σε αυτούς και στις αρχές που διακήρυξαν με τον χάρτη του Ατλαντικού και τις συμφωνίες της Τεχεράνης, το νόμιμο αίτημα του για την εθνική αποκατάσταση και την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τους κατακτητές χώρας του.

2. Την ένωση όλων των Ελλήνων κάτω από μια ενιαία εθνική κυβέρνηση. Τα πρώτα μέλη

Ανάπτυξη ελληνικής σημαίας του ΕΛΑΣ στην ελεύθερη Ελλάδα

της Επιτροπής πιστεύουν πως πολύ γρήγορα θα δεχτούν την ενίσχυση και άλλων εκπροσώπων του λαού, που νιώθουν την ανάγκη της αληθινής ενότητας, δηλαδή της ενότητας στον αγώνα εναντίον των κατακτητών και όχι της ενότητας στην υποταγή, που θέλει να προπαγανδίζει ο εχθρός και οι σύνεργοί του. Γι αυτό και η Επιτροπή δεν θα πάψει ποτέ τις προσπάθειες της για να πετύχει, με κάθε τρόπο, τον σχηματισμό κυβέρνησης γενικού εθνικού συνασπισμού.

3. Την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας. Κάθε ενέργεια της Επιτροπής θα εμπνέεται από την πίστη της προς την λαϊκή κυριαρχία. πρώτη της πράξη θα είναι να προσφύγει στην λαϊκή κρίση, συγκαλώντας αμέσως εθνικό συμβούλιο λαϊκών αντιπροσώπων που θα εκλέξουν ελεύθερα οι Έλληνες πολίτες.

Εξ άλλου η Επιτροπή θα εξασφαλίσει με την μεγαλύτερη αυστηρότητα όλες τις λαϊκές ελευθερίες, όπως και την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας.

Μετά το διώξιμο του κατακτητή, τότε που θα έρθει η ώρα της λύσης των μεταπολεμικών προβλημάτων της χώρας, η Επιτροπή θα κάνει τις πιο μεγάλες προσπάθειες για να οδηγηθεί ο λαός σε δημοψήφισμα για το πολιτειακό και συντακτική συνέλευση, από πανεθνική κυβέρνηση. Και θα διαθέτει όλες τις δυνάμεις της για να χτυπηθεί αλύπητα οποιοσδήποτε τολμήσει να καταπνίξει την λαϊκή θέληση και να επιβάλει αντιλαϊκές, δικτατορικές λύσεις.

4. Την βελτίωση, ολοκλήρωση και απρόσκοπτη λειτουργία των θεσμών της αυτοδιοίκησης. Οι θεσμοί αυτοί, που ξεπήδησαν μέσα στην φωτιά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ανταποκρίνονται στην πιο έκδηλη τάση του ελληνικού λαού, στις πιο βαθιές ανάγκες μιας αληθινής δημοκρατίας. Ό,τι γίνεται σήμερα είναι, ασφαλώς, η στέρεη βάση της αυριανής δημιουργίας. Βέβαια, στις σημερινές συνθήκες, δεν μπορούν να δοθούν οι οριστικές μορφές των θεσμών αυτών, μα θα καταβληθεί εντελώς ιδιαίτερη προσπάθεια να γίνει όσο το δυνατό καλύτερη η απόδοση τους. Η Επιτροπή θα εξασφαλίσει την κατεύθυνση, τον έλεγχο και την πλήρη ανεξαρτησία των οργάνων της αυτοδιοίκησης.

5. Την προσαρμογή του λαϊκού στρατού στις αξιώσεις της νέας πραγματικότητας, που δημιουργεί η ύπαρξη υπεύθυνου πολιτικού οργάνου. Ο λαϊκός στρατός, δια μέσου των ηρωικών του αγώνων, πέρασε από πολλά στάδια. Από την πρώτη μορφή των μικρών αντάρτικων ομάδων, ως την σημερινή μορφή ενός ενιαίου, ομόπνοου, πειθαρχημένου, συνειδητού συνόλου, ο δρόμος ήταν μακρύς, δύσκολος αλλά και ένδοξος. Σήμερα, ο στρατός αυτός, γινόμενος εθνικός στρατός και ύστερα από λίγο, όπως πιστεύουμε, το καλύτερο τμήμα του εθνικού στρατού, έχει ανάγκη από νέα εργασία προσαρμογής. Με ξεχωριστή προσοχή και στοργή η Επιτροπή θα επιδοθεί στο έργο τούτο.

6. Την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ελληνικού λαού και την περίθαλψη των θυμάτων του κατακτητή (πυροπαθών κλπ.). Η Επιτροπή δεν τρέφει μάταιες ελπίδες πάνω στις δυνατότητες που η σημερινή κατάσταση προσφέρει για την εκπλήρωση αυτού του σκοπού της. Η συστηματική ληστεία των κατακτητών που ασκήθηκε από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το ελληνικό έδαφος, τα προδοτικά αντιλαϊκά σχέδια των κουίσλιγκς που διευκόλυναν τη ληστεία και τον μαυραγοριτισμό, ο πρωτάκουστος πληθωρισμός από τον οποίο πάσχει η Ελλάδα για χάρη των Γερμανών, η απληστία των μεγαλοκαρχαριών της μαύρης αγοράς, η κερδοσκοπία, η παράταση του πολέμου και η καταστροφή και η λεηλασία, από τους κατακτητές, ολόκληρων περιοχών, έφεραν τη χώρα σε κατάσταση οικτρής ένδειας. Τα μέσα που μπορεί να διαθέσει η Επιτροπή για την ανακούφιση του λαού απ’ αυτή την κατάσταση είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Όμως, με στοργική φροντίδα θα μελετήσει τον κάθε τρόπο για να φέρει και την παραμικρή βελτίωση στην κατάσταση, υπολογίζοντας και στην βοήθεια των συμμάχων.

Για την εκπλήρωση αυτών των σκοπών η Επιτροπή καλεί όλα τα κόμματα, τις οργανώσεις και τον κ. Τσουδερό, ν’ ακούσουν επιτέλους την φωνή του έθνους και ν’ ανταποκριθούν στην πρόσκληση να σχηματίσουν κυβέρνηση γενικού εθνικού συνασπισμού. Καλεί τους Έλληνες αξιωματικούς να ακούσουν το προσκλητήριο της πατρίδας που μάχεται έτσι σκληρά και να ενταχθούν, χωρίς δισταγμό και χρονοτριβή, στον εθνικό στρατό. Καλεί τον ελληνικό λαό, που τόση αυτοθυσία έδειξε ως τώρα, να την ενισχύσει στο πολλαπλό της έργο, να συμμετάσχει μ’ ενθουσιασμό στην ανάδειξη των εκπροσώπων του, να υποτάξει κάθε σκέψη, ν’ αφιερώσει όλες τις δυνάμεις του στον αποφασιστικό αγώνα για την λευτεριά.

Η Επιτροπή αισθάνεται την υποχρέωση τη στιγμή που ξεκινάει για την δύσκολη αποστολή της, να αποτίσει φόρο τιμής προς τους ηρωικούς αγωνιστές του ΕΑΜ, του ΕΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και της ΕΑ, που με τον πατριωτισμό, την ακατάβλητη μαχητικότητα, την αυταπάρνηση, την γενναιότητα και την ικανότητα τους, δημιούργησαν την ελεύθερη Ελλάδα. Τους καλεί να ενισχύσουν τώρα την Επιτροπή για την ολοκλήρωση του απελευθερωτικού έργου, με την ίδια πίστη, με τον ίδιο ενθουσιασμό που αγωνίστηκαν πάντα για τους σκοπούς της λαϊκής πάλης, ακολουθώντας τα συνθήματα:

- Θάνατος στους Γερμανούς και Βούλγαρους επιδρομείς!

- Ζήτω η ελευθερία!

- Ζήτω η λαϊκή κυριαρχία! “

Τα ράσα στον αγώνα. Εθνοσύμβουλοι της ΠΕΕΑ. Από αριστερά: Κοζάνης Ιωακείμ, Ηλείας Αντώνιος και Λευκάδας παπα-Στάθης Κτενάς.

Στην ελεύθερη Ελλάδα, ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης διαμορφωνόταν με γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα, με όρους διαφάνειας, δικαιοσύνης και λαϊκής πολιτικής. Τα λαϊκά δικαστήρια φύτρωναν σαν τα μανιτάρια, σε πολλά σημεία υπό το βλέμμα των Γερμανών, οι οποίοι έμεναν αποσβολωμένοι μπροστά στον αντιστασιακό χείμαρρο. Η αυτοδιάθεση των τοπικών δικαστηρίων και της αυτοδιοίκησης, με την συνεισφορά του ΕΑΜ, κινήθηκε πάνω σε υγιείς πολιτειακές φόρμες με την πρωτογενή συμμετοχή του λαού. Οι τοπικές συνελεύσεις ανθούσαν σε όλη την επαρχία, στις περιοχές όπου η Ελλάδα ήταν ελεύθερη.

"Σε μια επαρχιακή συνέλευση ένιωθες την ωριμότητα του λαού, για την ικανότητα του να κυβερνήσει. Τα μέλη της επαρχιακής συνέλευσης ήταν πρόεδροι αυτοδιοίκησης ή οι αναπληρωτές τους. Καμιά σαρανταριά άνθρωποι. Γέροι, μέσης ηλικίας άνθρωποι, νέα παιδιά. Κτηνοτρόφοι, αγρότες, εργάτες δάσκαλοι και υπάλληλοι. Η επαρχιακή συνέλευση κράτησε δυο μέρες. Συζήτησε για όλα τα ζητήματα της επαρχίας: για το επισιτιστικό, για τα λιβάδια, για τις αρρώστιες. Πηγή δύναμης της αυτοδιοίκησης είναι η συνέλευση του λαού, όλων των πολιτών του χωριού, ανδρών και γυναικών από 18 χρονών και πάνω. Η συνέλευση του λαού και το δικαίωμα ανάκλησης των εκλεγμένων στην αυτοδιοίκηση και τα λαϊκά δικαστήρια είναι δυο μεγάλες εγγυήσεις, ότι τα όργανα θα διοικούν προς το συμφέρον του λαού γενικά και του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ειδικά. Σε κάθε χωριό η αυτοδιοίκηση λογοδοτεί μπροστά στους εκλογείς, ελέγχεται και κρίνεται για κάθε πράξη της, ενισχύεται και καθοδηγείται στο έργο της.

Σε πολλά χωριά της Ρούμελης έχει καθιερωθεί κάθε εβδομάδα ή δεκαπέντε μέρες η συνέλευση του λαού. Κοινή ομολογία είναι ότι οι λαϊκές συνελεύσεις είναι όργανα πολιτικής μόρφωσης, ανάπτυξης και μεταμόρφωσης των ανθρώπων. Με την κριτική των σφαλμάτων και την αυτοκριτική, εκλεγμένοι και εκλογείς συνδέονται πιο στενά, απολυτρώνονται σιγά σιγά από αδυναμίες και αντικοινωνικές κακές συνήθειες, βελτιώνονται και ανυψώνονται. Οι αγρότες της Ρούμελης μιλούν με θρησκευτική ευλάβεια για τις συνελεύσεις του χωριού, γιατί εκεί βρήκαν τη δύναμη τους. Εκεί, στις συνελεύσεις κατάλαβαν ότι η αυτοδιοίκηση σημαίνει την δική τους ανύψωση, γιατί μπορούν όχι μόνο να ελέγχουν τους κοινοτάρχες, μα και να τους αντικαθιστούν και να τους στέλνουν στα λαϊκά δικαστήρια, οποιαδήποτε στιγμή αποδειχτεί ότι καταπρόδωσαν την εντολή τους και εργάζονταν ενάντια στο λαϊκό συμφέρον και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Το λαϊκό δικαστήριο έδωσε το δίκιο χωρίς πιέσεις κομματαρχών, ανώτερων δικαστών, εξαγορές συνειδήσεων και δικηγορικές στρεψοδικίες.”

  ΚΟΜΕΠ, φύλλο 25, Απρίλης 1944

Αυτή η λαϊκή οργάνωση και ομοψυχία αποτελούσε τον μεγαλύτερο κίνδυνο για το παλιό καθεστώς και τα κόμματα, καθώς, όπως αναφέρει ο ιστορικός Mark Mazower, "ήταν κάτι χωρίς προηγούμενο στην νέα ελληνική ιστορία, μια αποστροφή για το παρελθόν κι ένα όνειρο για το μέλλον. Η ιλιγγιώδης άνοδος του ΕΑΜ υπογράμμιζε την χρεοκοπία της παραδοσιακής πολιτικής στην Ελλάδα του πολέμου".

Στον τομέα του πολιτισμού, η ελεύθερη Ελλάδα, καινοτομώντας, εισήγαγε άγνωστες μέχρι τότε στα πλατιά στρώματα της κοινωνίας και της υπαίθρου, μορφές τέχνης και νοητικής καλλιέργειας. Στο χωριό Τύρνα και στο Καρπενήσι, λειτουργούσαν δυο παιδαγωγικά φροντιστήρια με σκοπό την εξειδίκευση σε διδακτικά καθήκοντα. Πολλοί νέοι δάσκαλοι, ακόμα κι ΕΠΟΝίτες, πλαισίωσαν μαζί με παλιούς δασκάλους εκατοντάδες σχολεία που λειτούργησαν στις ελεύθερες περιοχές. Τα μαθήματα που διδάσκονταν στα φροντιστήρια αυτά είχαν θεματική ποικιλία με ριζοσπαστικά, ειδικά για την εποχή, αλλά και παραδοσιακά θέματα όπως η δημοκρατική παιδεία, η αγωγή του πολίτη, η ψυχολογία και η ελληνική ιστορία, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν και σχολές οικοκυρικής και ραπτικής. Στον τομέα της υγείας οργανώθηκαν 679 ιατρεία, 90 αναρρωτήρια, 73 νοσοκομεία και 1.253 φαρμακεία.

Οι κάτοικοι της υπαίθρου έρχονταν πρώτη φορά σε επαφή με πολιτισμικές εκφράσεις όπως η ποίηση και το θέατρο. Το θέατρο, ειδικά στην επαρχία, άρχισε να μπαίνει στη ζωή της κοινωνίας, συνεισφέροντας κι αυτό στον διαφωτιστικό - πολιτισμικό αγώνα, αλλά και στην εποικοδομητική ψυχαγωγία. Η Ελλάδα άρχισε να λειτουργεί συνεργατικά, σε παλλαϊκό επίπεδο. Από την Μακεδονία μέχρι τη Ρούμελη και την Πελοπόννησο, οι Έλληνες πολίτες έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους, καθώς, όπως αναφέρει ο σεναριογράφος Γεράσιμος Σταύρου, "…οι οργανώσεις σε όλες τις ελεύθερες περιοχές στέλνανε τα έργα που γράφτηκαν εκεί μαζί με τις εφημερίδες τους και τ’ άλλο έντυπο υλικό, βέβαιες πως όταν θα πάρουνε κι αυτές ταχυδρομείο κάποια περιοχή θα τους στείλει θεατρικό έργο. Μα πάλι, δεν το κρατούσαν μόνο για λογαριασμό τους. Αμέσως το έβγαζαν σε μερικά αντίτυπα και το διοχετεύανε κι αλλού, μπας και δεν έφτασε". Στην πρεμιέρα στο Νεοχώρι Θεσσαλίας, "Μετά τον χαιρετισμό, πριν ξεκινήσει η παράσταση, απλώθηκε βαθιά σιωπή σαν να νιώσανε ξαφνικά - οι περισσότεροι για πρώτη φορά βλέπανε θέατρο - πως έχει κι άλλες χαρές τούτος ο κόσμος… Μετά το χειροκρότημα, μόλις έκλεισε η αυλαία, ο κόσμος στάθηκε και μας περίμενε να κατέβουμε απ’ τη σκηνή, να κουβεντιάσει μαζί μας, να μας εκφράσει την χαρά του και τις ευχαριστίες του. Αυθόρμητα, η φιλική ατμόσφαιρα δημιούργησε το κέφι για ένα μικρό γλέντι. Ακολούθησαν τραγούδια και χοροί, μερικοί τρέξανε σπίτι τους κι έφεραν ότι βρισκόταν, λίγο κρασί, ψωμί". Οι δράσεις αυτές στις πόλεις και στα χωριά έφεραν στο προσκήνιο ξεχασμένες αξίες, όπως η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά. Έτσι, μέσα από την κοινωνικοποίηση προέκυψε η συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας που οδήγησε στην εθνική ομοψυχία.

4. Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΣΤΟ ΚΑΪΡΟ

Μερικούς μήνες πριν, η διάσκεψη της Τεχεράνης (28 Νοεμβρίου - 1 Δεκεμβρίου 1943) δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευνοϊκή για τα αγγλικά συμφέροντα. Ο Churchill, παραγκωνισμένος πλέον από τον Roosevelt και τον Stalin, παρά το πείσμα και την αδιαλλαξία του, δεν κατάφερε να περάσει τις απόψεις του. Εκείνο που έτρωγε τον Άγγλο πολιτικό, βλέποντας την γηραιά χώρα του να ασθμαίνει μπροστά στις δυο νέες αυτοκρατορίες, ΕΣΣΔ και ΗΠΑ, ήταν η παγίωση των Άγγλων στην Μεσόγειο. Ο Αμερικανός πρόεδρος και ο σοβιετικός ηγέτης, μαζί με τον Γάλλο στρατηγό Charles de Gaulle, ήταν αμετάκλητοι στην επιχείρηση “Overlord” που θα διεξαγόταν από την Μάγχη στις ακτές της Νορμανδίας. Αντιθέτως, ο Άγγλος πρωθυπουργός προσπαθούσε να περάσει την θέση του, η επιχείρηση να λάβει μέρος στα Βαλκάνια και να ξεκινήσει από την Ελλάδα, στην οποία καλούσε και την Τουρκία να πάρει μέρος. Η επιχείρηση θα διασφαλιζόταν με την κατάληψη των Δωδεκανήσων από τις αγγλικές δυνάμεις. Φυσικά, η αποβατική επιχείρηση στη νοτιοανατολική Μεσόγειο στόχευε στην εξασφάλιση των αγγλικών συμφερόντων στην περιοχή, κυρίως μεταπολεμικά. Η Τουρκία, προκειμένου να εγκαταλείψει την ουδετερότητά της, θα απαιτούσε δελεαστικά ανταλλάγματα, τα οποία οι Άγγλοι αποικιοκράτες ήταν διατεθειμένοι να παραχωρήσουν από την «πίτα» που λέγεται “Ελλάδα”:

Ο Churchill γράφει σχετικά:

"Τότε έστρεψα τη συζήτηση και πάλι προς την Τουρκία. Είχαμε συμφωνήσει να την πιέσουμε να εισέλθει στον πόλεμο κατά το τέλος του χρόνου. Αν το έκανε, οι μόνες στρατιωτικές επιχειρήσεις που θα απαιτούνταν θα ήταν η εγκατάσταση των αεροπλάνων μας στα τουρκικά αεροδρόμια της Ανατολίας και η κατάληψη της νήσου Ρόδου. Μια μεραρχία εφόδου και μερικές φρουρές θα αρκούσαν. Αφού θα κατείχαμε τη Ρόδο και τις τουρκικές αεροπορικές βάσεις θα μπορούσαμε να καταλάβουμε τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου με την άνεσή μας".

Stalin, Roosevelt και Churchill. Οι επικυρίαρχοι στην συνδιάσκεψη της Τεχεράνης το 1943.

Στα τέλη του Απρίλη του 1944, αντιστασιακή αντιπροσωπεία μεταβαίνει στο Κάιρο. Αποτελούταν από τον Αλέξανδρο Σβώλο, τον Νικόλαο Ασκούτση και τον Άγγελο Αγγελόπουλο από μέρους της ΠΕΕΑ, τον Δημήτριο Στρατή και τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη από το ΕΑΜ, τον Πέτρο Ρούσσο από το ΚΚΕ και τον Στέφανο Σαράφη από τον ΕΛΑΣ. Οι προτάσεις συνοψίζονταν στις εξής τέσσερις: τα μισά υπουργεία να αναλάβει η ΠΕΕΑ με αντιπρόεδρο της κυβέρνησης τον Σβώλο, κυβερνητικό κλιμάκιο να εγκατασταθεί άμεσα στην ελεύθερη Ελλάδα, να συγκροτηθεί ενιαίος στρατός με αρχιστράτηγο αμοιβαίας εμπιστοσύνης και να διοριστεί αντιβασιλέας. Ο στρατηγός Σαράφης, στο βιβλίο του “Ο ΕΛΑΣ”, μεταφέρει το κλίμα που επικρατούσε στο Κάιρο:

"Μου έκανε εντύπωση που κανένας από εκείνους που θα έπαιρναν μέρος στο συνέδριο δεν μας ρώτησε για την ελεύθερη Ελλάδα, τους αντάρτες, τους αγώνες μας, τις ανάγκες μας, καθώς και του πληθυσμού. Εξαιρέσεις ο Σοφιανόπουλος και ο Σακαλής που, με πραγματικό ενδιαφέρον, ζήτησαν σχετικές πληροφορίες. Ο πρώην πρωθυπουργός Βενιζέλος, γιος του Ελ. Βενιζέλου, ρώτησε μονάχα, αν περνούμε καλά στο βουνό και αν έχω καμμιά φιλενάδα."

Και οι διαπιστώσεις:

"Έχω μονάχα να πω, πως όλοι σχεδόν επιτέθηκαν εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ πως δεν έκανε πόλεμο κατά του κατακτητή, αλλά ασκούσε τρομοκρατία και πως τα Τάγματα Ασφαλείας έγιναν από αντίδραση κατά του ΕΛΑΣ. Ζήτησαν την διάλυση του ΕΛΑΣ και την δημιουργία εθνικού στρατού, σύμφωνα με το σχέδιο Παπανδρέου. Εξαίρεση αποτέλεσαν μόνο οι κ.κ. Σοφιανόπουλος, Μυλωνάς και Σακαλής… Εντονότερα επιτέθηκαν κατά του ΕΛΑΣ οι αντιπροσωπείες ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ και τον κατηγορούσαν ότι ασκούσε τρομοκρατία, έσφαζε, σκότωνε, διέλυε τις άλλες οργανώσεις… Οι άλλοι ζητούσαν την διάλυση των αντάρτικων στρατών και στόχος τους ήταν, κυρίως, ο ΕΛΑΣ… Οι άλλοι αντιπρόσωποι δεν έβλεπαν τίποτε άλλο μπροστά τους παρά τον ΕΛΑΣ που ήταν εμπόδιο στους σκοπούς τους…"

O William Shirer, Αμερικανός ανταποκριτής κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. και συγγραφέας, ιστορικός που θεωρείται από τους πιο καταξιωμένους στη μελέτη του Β’ Π.Π., σε άρθρο που έγραψε στις 22 Μαρτίου 1947 στην εφημερίδα “New York Herald Tribune”, ανέφερε σχετικά με τον ΕΛΑΣ:

"Αν και ο κ. Churchill σφοδρότατα το διέψευσε, νομίζω ότι δεν υπάρχει η ελάχιστη αμφιβολία ότι το τιμιότερο κίνημα αντιστάσεως στην Ελλάδα ήταν ο ΕΛΑΣ. Τα μυστικά έγγραφα της Ανώτατης Γενικής Διοικήσεως, τα οποία είδα στη Νυρεμβέργη, δεν αφήνουν αμφιβολία, ότι ο γερμανικός στρατός θεωρούσε τον ΕΛΑΣ ως το μόνο σοβαρό στρατό αντιστάσεως που είχε να αντιμετωπίσει. Ένας Βρετανός στρατηγός που συνεργάσθηκε με τον ΕΛΑΣ επί δυο χρόνια, είπε στους συμμάχους ανταποκριτές στην Αθήνα, μετά την απελευθέρωση, ότι οι μόνοι άνδρες αντιστάσεως και μαχητές κατά των Γερμανών ήταν οι ΕΛΑΣίτες. Η παρατήρηση αυτή, φαίνεται, είχε σαν αποτέλεσμα την αιφνίδια απομάκρυνσή του από την Ελλάδα."

Οι πολιτικάντηδες, ή μάλλον οι δωσίλογοι που ήταν μαζεμένοι στο Κάιρο, έτρεμαν στην ιδέα της επικράτησης κοινωνικής ομοθυμίας και λαϊκής σύμπνοιας. Όσο για τον χαρακτηρισμό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως κομμουνιστικού δάκτυλου, ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, και κάθε άλλο παρά κομμουνιστής, Κομνηνός Πυρομάγλου, αναφέρει στο βιβλίο του “Δούρειος Ίππος” ότι "στις τάξεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ δεν ήταν δυνατόν να υπάρχουν περισσότεροι του 10% κομμουνιστές, από τους οποίους ελάχιστο ποσοστό ήταν των άκρων". Αλλά και ο καθηγητής και μέλος της ΠΕΕΑ, Άγγελος Αγγελόπουλος, σύμφωνα με τα πρακτικά του συνεδρίου στον Λίβανο αναφέρει ότι "το ΕΑΜ δεν είναι κομμουνιστικόν κίνημα, αλλά είναι ένα μεγάλο Λαϊκό κίνημα, είναι το κίνημα του νέου κόσμου που ζητάει καινούργιους προσανατολισμούς και νέα συνθήματα". Σύσσωμη σχεδόν, η πολιτική ηγεσία του Καΐρου, συμπεριλαμβανομένου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, καταφέρθηκε από την αρχή, με σκληρά λόγια, εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Εξαίρεση αποτέλεσαν ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος (Ένωση Αριστερών), ο Αλέξανδρος Μυλωνάς (Αγροτικό Κόμμα) και ο Γεώργιος Σακαλής, πού δεν αναφέρθηκαν καθόλου σε αυτό.

Ο Σαράφης μιλώντας για την δράση του ΕΛΑΣ, τονίζει:

"Εμείς όλοι εδώ βγάζουμε λόγους. Τώρα όμως πού εμείς μιλάμε εδώ, η 10η Μεραρχία του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο αγωνίζεται κατά των Γερμανών που επιτίθενται από επτά σημεία, όπως το αναγγέλλουν και τα ραδιόφωνα. Δεν το ακούσατε; Και πολλές άλλες επιχειρήσεις έχει στο ενεργητικό του ο ΕΛΑΣ, με χιλιάδες απώλειες Ιταλών και Γερμανών και εκατοντάδων Βουλγάρων."

Σοφοκλής Βενιζέλος

5. Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Η συνδιάσκεψη στον Λίβανο υπήρξε μια τεράστια αποτυχία για το αντιστασιακό κίνημα, κυρίως λόγω της αναγνώρισης της εξόριστης κυβέρνησης και της συγκατανευτικής στάσης της ηγεσίας του αντιστασιακού κινήματος κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Το ΚΚΕ χρησιμοποίησε ως ένα βαθμό την κυβέρνηση του βουνού, με την πολιτική βλέψη να εισχωρήσει μεταπολεμικά στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Αυτό φάνηκε έντονα από την αρκετά διαλλακτική στάση του απέναντι στα εξόριστα πολιτικά κόμματα, καθώς και από τις αναφορές για συνεργασία με τα παλιά πολιτικά πρόσωπα. Επί της ουσίας, ζητούσε αναγνώριση. Η ΠΕΕΑ δεν ήταν αναγνωρισμένη από την Σοβιετική Ένωση, η οποία αποδοκίμαζε με έμμεσους τρόπους την ύπαρξή της. Η Ελλάδα, από εδώ και μπρος, θα χρησίμευε μόνο ως διπλωματικό χαρτί για τους σοβιετικούς. Οι ραδιουργίες των Άγγλων στον Λίβανο κατέρριπταν την κοινή διακήρυξη που υπέγραψαν στις 12 Αυγούστου 1941 ο πρωθυπουργός της Αγγλίας, Winston Churchill, και ο πρόεδρος των Η.Π.Α., Franklin D. Roosevelt, η οποία έμεινε γνωστή ως “Χάρτα του Ατλαντικού” και ίσχυσε ως το τέλος του πολέμου. Ο σοβιετικός ηγέτης Joseph Stalin προσχώρησε σε αυτή την συμφωνία στις 24 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Ένας όρος της συμφωνίας ήταν η αναγνώριση του δικαιώματος των λαών να επιλέγουν τον τρόπο διακυβέρνησής τους…

O νέος εντολοδόχος και απόλυτο φερέφωνο των Άγγλων, Γεώργιος Παπανδρέου, είχε φτάσει στο Κάιρο, μετά από τηλεγράφημα, στις 15 Απριλίου και σχημάτισε νέα κυβέρνηση εννιά μέρες μετά. Πριν φτάσει, είχε εξασφαλίσει την πρωθυπουργία, με έναν δεσμευτικό όρο: είχε δηλώσει στον αντιπρόσωπο του βασιλιά Γεωργίου στην Ελλάδα και πρώην αρχιεπίσκοπο, Χρύσανθο, ότι ως πρωθυπουργός θα κάνει τα πάντα για την επάνοδο του βασιλιά. Ο Άγγελος Αγγελόπουλος αφηγείται, στο βιβλίο "Από την κατοχή στον εμφύλιο", σχετικά με μια σύντομη συνομιλία που είχε με τον συνταγματάρχη της αγγλικής πρεσβείας στο Κάιρο, David Balfour:

"Πηγαίνοντας για το ξενοδοχείο, τον ρώτησα γιατί άλλαξε η ελληνική κυβέρνηση. Του είπα: "Ενώ είχατε προηγουμένως πρωθυπουργό τον Τσουδερό και κατόπιν τον Σοφοκλή Βενιζέλο, γιατί τώρα βάλατε τον Γεώργιο Παπανδρέου;" Μου απάντησε: "Ο Τσουδερός δεν μας χρειάζεται πια. Ό,τι μπορούσε να προσφέρει, το πρόσφερε. Ο Βενιζέλος είχε το μειονέκτημα να μιλάει παντού και πολύ. Δεν κρατούσε μυστικό. Ο Γεώργιος Παπανδρέου νομίζουμε ότι εκπροσωπεί τον ελληνικό λαό και είναι η πιο κατάλληλη προσωπικότητα για να δημιουργήσει μια ενότητα των αντιστασιακών οργανώσεων."

Η νέα μαριονέτα εξυπηρετούσε σε εκείνη την φάση τις ορέξεις των Άγγλων και έχοντας μια διπλωματική ευχέρεια, ευθυγραμμιζόταν ταυτόχρονα με τις αγγλική γραμμή. Κατά την παραμονή της αντιστασιακής αντιπροσωπείας στην Μέση Ανατολή, ο νέος πρωθυπουργός προσέγγισε τον Πυρομάγλου και, όπως αναφέρει ο ΕΔΕΣίτης αντιστασιακός, "ολίγας ημέρας πριν αρχίσει το συνέδριον, με εκάλεσεν και μου εζήτησεν , συνεργασία μετά του στρατηγού Βεντήρη, του συνταγματάρχου Σταθόπουλου και του Καρτάλη, να εξετάσωμεν κατά ποιον τρόπο θα διαλυθεί ο ΕΛΑΣ". Ο Παπανδρέου, βλέποντας διστακτικό τον Πυρομάγλου σχετικά με την ερώτηση που του πρότεινε, απαντάει κοφτά ότι "τον ΕΛΑΣ θα τον διαλύσω με τους Άγγλους". Για τα τάγματα ασφαλείας και τις υπόλοιπες δωσιλογικές δυνάμεις ούτε κουβέντα…

Τα τάγματα ασφαλείας συγκροτήθηκαν, ουσιαστικά, τον Σεπτέμβρη του ‘43 από την κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, ο οποίος είχε την έγκριση, και, των αστικών κομμάτων του Καϊρου. Η Αγγλία συνέργησε στην δημιουργία τους, καθώς διέβλεπε τον κίνδυνο του ΕΑΜ. Ο ιστορικός Hagen Fleischer στο βιβλίο του “Στέμμα και Σβάστικα” αναφέρει μεταγενέστερη μαρτυρία του πληρεξούσιου του Τρίτου Ράιχ στην Ελλάδα Γκύντερ Αλτενμπούργκ , που ομολογεί ότι “θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο Ράλλης είχε δηλώσει επανειλημμένα σε μεταξύ μας συζητήσεις, ότι ανέλαβε το αξίωμα μετά από συνεννόηση με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου”. Παρακάτω συμπληρώνει ότι “ήδη, στην καμπή των ετών 1942-43, είχα υποβάλλει αίτηση στο Υπ. Εξωτερικών να αντικατασταθώ”. Όπως εξηγεί, “ένας από τους καθοριστικούς λόγους γι αυτόν ήταν το γεγονός ότι "ουσιαστικά η πολιτική μου αποστολή στην Ελλάδα είχε λήξει. Η στιβαρή διοίκηση της ελληνικής κυβέρνησης υπό τον νομιμόφρονα κ. Ράλλη, ο οποίος ανέλαβε αμέσως μετά, απέκλειε πολιτικές εκπλήξεις”.

Αλλά και ο Πυρομάγλου είναι αποκαλυπτικός σε σχέση με τον σκοπό εμπλοκής των αστικών κομμάτων, και κατ’ επέκταση της Αγγλίας με την κυβέρνηση Ράλλη και τα τάγματα ασφαλείας:

“Η Κυβέρνησις Ι. Ράλλη σχηματίζεται, την 8ην Απριλίου 1943, με την ρητήν συγκατάθεσιν των Αρχηγών των αστικών Πολιτικών Κομμάτων και την υποστήριξιν των Αρχών Κατοχής εις την Ελλάδα, ιδιαιτέρως των Γερμανών. Ακόμη και με την σιωπηράν έγκρισιν του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ και την σιωπηράν ανοχήν του Λονδίνου. 

Την 8ην Απριλίου, είπομεν, η Κυβέρνησις Ι. Ράλλη σχηματίζεται και εγκαθίσταται εις την Εξουσίαν των Αθηνών. Ως πρώτη πολιτική και "εθνική” δι’ αυτήν πράξις είναι η ανάπτυξις των Ταγμάτων Ασφαλείας και Ευζώνων. Συνεπώς, η Κυβέρνησις Ράλλη και τα Τάγματα Ασφαλείας, δεν είναι απλώς μια Κατοχική Κυβέρνησις, αλλά προπαντός η “Τρίτη Δύναμις”, η δυναμική εμφάνισις των Παλαιών Κομμάτων, η διεκδικούσα εθνική και πολιτική δύναμις  την Εξουσίαν μετά την απελευθέρωσιν.

Tα Παλαιά Κόμματα, συνεπώς ήσαν όχι μόνoν εκτός πραγματικότητος, αλλά και εκτός “καλής πίστεως” και “καλών προθέσεων” έναντι του αγωνιζομένου δημοκρατικού κόσμου, εις τας τάξεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Και ο λόγος είναι τόσον απλούς όσον και απίθανος: Μέχρι των αρχών του 1943 δεν επίστευον εις τη νίκην των Δυτικών Συμμάχων. Από του Απριλίου 1943 και επέκεινα κατείχοντο από τον φόβον ότι από τον Εθνικόν Αγώνα των οργανώσεων των βουνών είναι πολύ πιθανόν να εκπηδήση νέα πολιτική ηγεσία, η οποία μετά την Απελευθέρωσιν είναι ενδεχόμενον να υπερφαλαγγίση τον παλαιοκομματισμόν. Τούτ’ αυτό συνέβαινε και με την Ανωτάτην Στρατιωτικήν Ηγεσίαν των Εθνικών Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας αν την κρίνωμεν ως μια συλλογικήν έκφρασιν και ευθύνην. Και βεβαίως υπήρξαν και εξαιρέσεις.

Τας δολιχοδρομήσεις και την γραμμήν “πλεύσεως” των Παλαιών Κομμάτων, θα τας συνοψίσωμεν ως κατωτέρω:

α) Πολιτική διασπάσεως της Ενόπλου Εθνικής Αντιστάσεως, όχι μόνον μεταξύ των Οργανώσεων, αλλά και εις τας τάξεις εκάστης εξ αυτών. Η εμφύλιος σύγκρουσις των Οργανώσεων του Βουνού, “θα αποδείξη το εθνικώς επιζήμιον του ενόπλου αγώνος εναντίον του κατακτητού”!!!

β) Προβολή - προς παραπλάνησιν - διαφόρων “Ενωτικών” και άλλων Οργανώσεων, κατ’ όνομα, εις Αθήνας, ών ουκ έστιν αριθμός.

γ) Πίεσις και ταυτοχρόνως επιδαψιλεύσεις προς την ηγεσία των ΕΟΕΑ/ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ - 5/42, όπως συνταχθούν προς την γραμμήν των, διότι αυτά - τα Παλαιά Κόμματα -, αυτά και μόνον, αποτελούν και συνθέτουν την πολιτικήν ηγεσίαν της Χώρας, και εκφράζουν “κατά τεκμήριον” (εκλογαί 1936) την θέλησιν του Ελληνικού Λαού. Ενθάρρυνσις των φιλοδοξιών της Ηγεσίας των ΕΟΕΑ/ΕΔΕΣ. Την διάσπασιν του 5/42 - ΕΚΚΑ θα αναλάβη η “Στρατιωτική Ιεραρχία”.

δ) Έμμεσος συνεργασίαν με την Κυβέρνησιν Ι. Ράλλη, ως προς το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, το οποίον πρέπει να καταγγελθή εις τον Ελληνικόν Λαόν ως “εθνικός και κοινωνικός κίνδυνος καθ’ ο κομμουνιστικόν εξ’ ολοκλήρου…”

ε) Ενίσχυσις και ανάπτυξις των Ταγμάτων Ασφαλείας, εξοπλισμός αυτών υπό των Γερμανών Κατακτητών, διά την αντιμετώπισιν του “Κομμουνιστικού κινδύνου”.

στ) Αντίθεσις εμφανής ως προς την Ελευθέραν Κυβέρνησιν του Καϊρου, υπό οιονδήποτε πρωθυπουργόν, εφ΄’ όσον ούτος δεν είναι της εγκρίσεως των Αρχηγών των Παλαιών Κομμάτων. “Δημοκρατική” καθοδήγησις και επιρροή επί πολιτικών και αξιωματικών που διαφεύγουν προς Μέσην Ανατολήν. 

Κατ’ αυτόν τον τρόπον και με αυτούς τους ελιγμούς η ηγεσία των Παλαιών Κομμάτων, - ο Γ. Παπανδρέου ακολουθή την ίδιαν γραμμήν πλεύσεως από την άλλην πλευράν - πιστεύει: ότι υπερφαλαγγίζει και διασπά την Εθνικήν Αντίστασιν, ότι υπερφαλαγγίζει και υπονομεύει την υπόστασιν και το κύρος της Ελευθέρας Ελληνικής Κυβερνήσεως Καϊρου, προπαντώς διά της ενθαρρύνσεως ατόμων φιλόδοξων των Υπουργών της τελευταίας και των Ανωτέρων Αξιωματικών της Μ. Ανατολής, ότι υπερφαλαγγίζει την Κατοχικήν Κυβέρνησιν Ράλλη, εις την οποία και θα καταλογιση όλα τα λάθη, εθνικά και πολιτικά της τελευταίας περιόδου της Κατοχής.

Υπό τας συνθήκας αυτάς θα επανεμφανισθή επί της πολιτικής σκηνής, ως η μόνη πολιτική δύναμις και πολιτική ηγεσία, χωρίς λάθη και “προδοσίας” εφ’ όσον η αδράνεια δεν συνεπάγεται κανέν λάθος!! Η “μόνη” Ηγεσία επί της οποίας θα πρέπει να στηριχθή η “συμμαχική Απελευθέρωσις” της Ελλάδος. Νομίζομεν ότι δεν είναι ανάγκη να προσθέσωμεν ότι η Παλαιά Πολιτική μας Ηγεσία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, εφ’ όσον θα την “επαναφέρουν” εις την Εξουσίαν, θα δεχθή αμέσως και δουλοφρόνως όχι πλέον την Συμμαχική Απελευθέρωσιν, αλλά την “Συμμαχικήν κατοχήν” - ως την εχαρακτήρισεν διακεκριμένος Βρετανός Ιστορικός, αντί της ισοτίμου και αξιοπρεπούς φιλίας και συμμαχίας της Ελλάδος μετά των Δυτικών Συμμάχων."

Συγκέντρωση στο Κεράσοβο. Στην πρώτη σειρά, ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, ο Στέφανος Σαράφης και ο Αλέξανδρος Σβώλος

Το Σύμφωνο του Λιβάνου, που υπογράφεται στις 20 Μαΐου, είναι υπερβολικά ενδοτικό από την πλευρά των αντιπροσώπων της ελεύθερης Ελλάδας. Ο θρίαμβος του Παπανδρέου και των Άγγλων αποικιοκρατών είναι πασιφανής. Ο απολογισμός των αποφάσεων είναι συνοπτικά ο εξής:

1. “Η πειθαρχία των ενόπλων δυνάμεων και η συνέχιση της ανάκρισης των στασιαστών της Μέσης Ανατολής. “Η στρατιωτική πειθαρχία θα είναι αμείλικτος, οι πολιτικαί απόψεις δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν εις τον στρατόν, διότι ο στρατός δεν βουλεύεται. Ο στρατός εκτελεί τας διαταγάς της Κυβερνήσεως”.

Σχετικά με το κίνημα των αξιωματικών που εκδηλώθηκε στην Μέση Ανατολή στις 31 Μαρτίου, το οποίο δήλωνε ανοιχτή υποστήριξη στην ΠΕΕΑ, χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα του Churchill προς τον Eden την ίδια κιόλας μέρα: “Είμαι βέβαιος ότι έχει έρθει ο καιρός να καταγγείλουμε αυτούς τους εγκληματίες του ΕΑΜ. Λόγω της ανάγκης να αξιοποιήσουμε την δεξιά με την αριστερά, θα ήταν καλύτερα αν το κάναμε αυτό όταν ο Πέτρος απαλλαγεί από τον Puric”. Ο Βρετανός πρωθυπουργός εννοούσε το σχέδιο που ήθελε να θέσει σε λειτουργία - και το οποίο απέτυχε -  να “ρίξει” τον Γιουγκοσλάβο πρωθυπουργό Puric και να σχηματίσει μια φιλοαγγλική βασιλική κυβέρνηση, καταβαραθρώνοντας το λαϊκό κίνημα της Γιουγκοσλαβίας και τον Tito.

2. “Η ενοποίησις και πειθάρχησις, υπό τας διαταγάς της Ενιαίας Κυβερνήσεως, όλων των αντάρτικων σωμάτων της ελεύθερης Ελλάδας. Πρέπει να βαδίσωμεν το ταχύτερον προς την δημιουργίαν του Εθνικού μας Στρατού που θα υπακούη, μόνο εις τας διαταγάς της Κυβερνήσεως. Επομένως η σημερινή κατάστασις θεωρείται μεταβατική, η δε ρύθμισις θα ανήκη εις την πλήρη πρωτοβουλίαν της Κυβερνήσεως και του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής.”

Με λίγα λόγια, ολόκληρη η στρατιωτική γραμμή περνάει στα χέρια των Άγγλων.

3. “Η κατάργησις της τρομοκρατίας εις την ελληνικήν ύπαιθρον και η παγίωσης της προσωπικής ασφάλειας και της πολιτικής ελευθερίας του λαού, όταν και όπου ο κατακτητής αποσύρεται. Υπουργοί της ενιαίας κυβερνήσεως θα ευρίσκωνται εις την ελευθέραν Ελλάδα ασκούντες την διοίκησιν και των στρατιωτικών δυνάμεων και των απελευθερωμένων ελληνικών πληθυσμών. Κανείς από ημάς δεν έχει την φιλοδοξίαν να μεταβληθή εις ομογενή και μετανάστην, όλοι φιλοδοξούμεν να είμεθα συναγωνισταί και οδηγοί του λαού μας. Εκεί είναι η θέσις μας.”

Θεσμοθετείται η απόφαση ότι οι πολιτικοί του Καΐρου, σαν “οδηγοί” του λαού - αυτοί που τον άφησαν μόνο του να τα βγάλει πέρα με τα θηρία - με το που έφευγε ο Γερμανός κατακτητής, θα έφερναν - με την εξουσία που θα τους αποδιδόταν - τον Άγγλο αποικιοκράτη.

4. “Η συνεχής αποστολή τροφίμων και φαρμάκων στους δοκιμαζόμενους Έλληνες.”

5. Η εξασφάλιση, μετά των συμμαχικών δυνάμεων, της τάξης και της ελευθερίας του ελληνικού λαού. “Εφ’ όσον υφίσταται η Κυβέρνησις Εθνικής Ενότητας, η εξασφάλισις και της τάξεως και της ελευθερίας του ελληνικού λαού, κατά την από κοινού μετά των συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της πατρίδος, θα είναι έργον ιδικόν της”.

Αυτή η απόφαση δημιούργησε το νομικό προηγούμενο για την έναρξη της λευκής τρομοκρατίας.

6. “Η επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδας και κατά των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του λαού μας. Είναι απαραίτητον να μη δηλωθή ότι η Κυβέρνησις της Εθνικής Ενότητας θα διαρκέση μόνον μέχρι της απελευθερώσεως. Διότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, δε θα ηδύνατο να παράσχει την υπόσχεσιν της τάξεως και της ελευθερίας κατά την κρίσιμον μετάβασιν από της δουλείας εις την απελευθέρωσιν.”

Η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και ο Παπανδρέου θα φροντίσουν να στρατολογήσουν και να “καθαρίσουν” πλήρως τους προδότες, χρησιμοποιώντας τους, μαζί με αγγλικά στρατεύματα, ως στρατό καταστολής του λαϊκού κινήματος στο μεταβατικό στάδιο, μέχρι την τελειωτική εκκαθάριση των αγωνιστών και την ταφόπλακα που θα πέσει με τη συμφωνία της Βάρκιζας.

7. “Η οικονομική ανοικοδόμηση της Ελλάδος θα πρέπει να ζητηθή εκ των συμμάχων. Η οικονομική ανόρθωσις του έθνους θα πρέπει, επίσης, να αναζητηθή εις την ελευθέραν μετάβασιν των Ελλήνων ουχί εις μακρυνούς τόπους, αλλά εις τόπους γειτονικούς.”

Οι Έλληνες που έμειναν στην πατρίδα και αντιστάθηκαν, θα έπρεπε ξενιτευτούν για να προσπαθήσουν να επιζήσουν. Οι δωσίλογοι που θα επέστρεφαν από τις “διακοπές”, θα εκμεταλλεύονταν τους Έλληνες που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό, σε όλους τους τομείς.

8. “Η πλήρης εθνική μας κατάστασις και η πλήρης ασφάλεια των νέων μας συνόρων αποτελεί το Πανελλήνιον αίτημα.”

Τα σύνορα υπάρχουν μόνο στα χαρτιά όταν έχουμε να κάνουμε με αποικία. Και συγκεκριμένα, μια αποικία όπου ο ξένος παράγοντας προσπαθούσε με το ζόρι να της επιβάλει ξανά έναν βασιλιά. Ο Fleischer αναφέρει την αντίδραση Αμερικανών αντιπροσώπων απέναντι στη μανιώδη επιμονή των Άγγλων στο θέμα αυτό:

"Εάν ο βασιλιάς είναι σε θέση - παρά την ελεεινή συμπεριφορά του στο παρελθόν - να διαφημίσει τον εαυτό του, έχει καλώς. Δεν επιτρέπεται όμως μια ξένη δύναμη να συμπεριφέρεται σαν κράχτης."

"Σουβενίρ" από το συνέδριο του Λιβάνου. Στη μέση ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου. Ακραίος αριστερά, με κοντό παντελόνι, ο Γ. Καρτάλης. Τέταρτος ο Ι. Σοφιανόπουλος. Μετά τον Παπανδρέου ο Αλ. Σβώλος και ο Π. Ρούσος. Παραπέρα ο Κομνηνός Πυρομάγλου με χακί και γενειάδα. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Δημ. Στρατής. Πίσω από τον Παπανδρέου (πιο ψηλός) ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης. Πίσω και δεξιά του Πυρομάγλου ο Μπούλης Μεταξάς.

Ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του “Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων”, γράφει:

"Ο Churchill, που περιφρονεί βαθύτατα τους μετριότατους Έλληνες πολιτικούς Αθήνας και Καΐρου, πιστεύει ότι ο Παπανδρέου είναι ο συνομιλητής που χρειαζόταν. Γι αυτό τον έχει θέσει υπό την προστασία του και δίνει συνεχείς μάχες στην αγγλική βουλή υπέρ αυτού και του Γεώργιου, εισπράττοντας λοιδορίες και επιθέσεις από τους Άγγλους βουλευτές. Τον κατηγορούν ότι με την πολιτική του πάει εναντίον του 95% του λαού και κοντεύει να βγάλει, με τους πανηγυρικούς του, έναν ξένο προς την Ελλάδα βασιλέα «σαν κατευθείαν απόγονο του Λεωνίδα»".

Εκείνος είναι αμετάπειστος:

"Ή υποστηρίζομεν τον Παπανδρέου, χρησιμοποιούντες εν ανάγκη και βίαν, ή παύομεν να ενδιαφερόμεθα εξ’ ολοκλήρου δια την Ελλάδα".

Κατά την διάρκεια της αντίστασης, η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού είχε ταχθεί κατά του βασιλιά. Γνωρίζοντας αυτό, οι Άγγλοι, με την συγκατάθεση των Αμερικανών, είχαν στρατολογήσει τους ντόπιους πολιτικάντηδές τους για να προετοιμάσουν έναν εμφύλιο πόλεμο, μέσω του οποίου θα επανέφεραν, με συστηματική προπαγάνδα, εμφύλια σφαγή και χιλιάδες τόνους προβοκάτσιας, τον θρόνο στην Ελλάδα. Ο Πυρομάγλου αναφέρει ότι "για αμφότερους τους μεγάλους συμμάχους, ο Έλλην βασιλεύς εβάρυνε περισσότερον από τον ελληνικό λαό. Θα έλεγε κανείς ότι γυρίσαμε πίσω, στην εποχή του Μετερνίχου, όπου με μια μονοκονδυλιά διεγράφετο η τύχη των χωρών και των λαών". Ο Γιάννης Ζέβγος, μέλος της ΠΓ του ΚΚΕ, σε συνέντευξη του στον Ριζοσπάστη, στις 6 Ιουνίου 1944, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και στα “έργα” της δυναστείας Γλύξμπουργκ στην Ελλάδα:

"Για το έθνος, το πρόβλημα Γλύξμπουργκ αποτελεί ανοιχτή πληγή στο κορμί της Ελλάδας. Από δεκάδες χρόνια ο τόπος δεν βρίσκει ησυχία. Στάσεις, εξεγέρσεις, κινήματα, δικτατορίες, φασισμοί, αιματοχυσίες, εμφύλιοι πόλεμοι συγκλονίζουν την Ελλάδα με αποκλειστική αιτία του Γλύξμπουργκ.

Ο Βασιλιάς Γεώργιος

Μα η εθνική υπόθεση, κυρίως, είναι εκείνη που καταστρέφεται από τους Γλύξμπουργκ. Στα 1897 σχεδίασαν και έκαναν έναν εικονικό πόλεμο και ντρόπιασαν το έθνος. Στα 1915 παρέδωσαν την Ανατολική Μακεδονία στους Βούλγαρους επιδρομείς. Στα 1922 - 41 διέλυσαν τον εθνικό στρατό και παρέδωσαν τα τιμημένα του όπλα στους επιδρομείς. Τώρα διαλύει τον στρατό της Αιγύπτου γιατί εννοεί να είναι αντιφασίστας και όχι τεταρτοαυγουστιανός στρατός, και ζητάει να διαλύσει τον ΕΛΑΣ. Ας διαλυθούν τα πάντα. Ας αποσυντεθεί ο εθνικός αγώνας, ας ρημάξουν οι επιδρομείς και την ελεύθερη Ελλάδα, φθάνει να ξαναγυρίσει ο Γλύξμπουργκ και το καθεστώς του στην Ελλάδα! Η απόφαση του κ. Παπανδρέου υιοθετεί την εθνοκτόνα πολιτική του Γλύξμπουργκ. Η κυβέρνηση που σχηματίζει στη βάση αυτής της πολιτικής δεν είναι ούτε εθνική, ούτε εθνικής ενότητας. Είναι απλή κυβέρνηση του βασιλιά με εντολή και σκοπό να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του θρόνου.”

Ο Fleischer κάνει μια σκιαγράφηση της ιδιοσυγκρασίας και της αντίληψης περί δημοκρατίας του, αγαπημένου των Άγγλων, βασιλιά Γεώργιου:

"Ο -Βασιλεύς των Ελλήνων- δεν είναι Έλληνας και ούτε θέλει να αισθάνεται Έλληνας. Μάλιστα περιφρονεί την ελληνική νοοτροπία που του είναι ξένη, και τούτο δεν φροντίζει να το κρύβει από τον στενό του κύκλο. Ιδιαίτερα απέναντι σε Άγγλους και Αμερικανούς συνομιλητές δεν διστάζει να εκφρασθεί σκληρά για "αυτούς τους Έλληνες", ενώ συχνά επαναλαμβάνει ότι όχι μόνο η "ανάξια" τάξη των πολιτικών, αλλά και η πλειοψηφία του ελληνικού λαού ήταν από φύση απείθαρχη, χωρίς εποικοδομητικό πνεύμα και, συνεπώς, ανίκανη για ένα γνήσιο δημοκρατικό σύστημα."

6. ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ 1821 – ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ 1944

Στο μεταξύ, τον Μάιο, από τις 14 ως τις 27, συγκλήθηκε στις Κορυσχάδες το Εθνικό Συμβούλιο της Κυβέρνησης του Βουνού, το οποίο διακήρυξε στο ψήφισμα του ότι "ο πρωταρχικός σκοπός και γνώμονας για την άσκηση όλων των εξουσιών είναι ο απελευθερωτικός αγώνας του έθνους. Το εθνικό συμβούλιο, η ΠΕΕΑ, οι ένοπλοι και άοπλοι πολίτες υπηρετούν πριν απ’ όλα τον σκοπό αυτό. Ο Εθνικός Στρατός ΕΛΑΣ είναι το ένοπλο τμήμα του Έθνους και μάχεται για την απελευθέρωση της Πατρίδας και τις ελευθερίες του Λαού".

Το ιστορικό γυμνάσιο στις Κορυσχάδες όπου, τον Μάιο του 1944 συνήλθε το  Εθνικό Συμβούλιο. Στην φωτογραφία διακρίνονται αντιπρόσωποι σε διακοπή των εργασιών.

Το συμβούλιο πλαισίωναν εθνοσύμβουλοι απ’ όλη την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, από διάφορες περιοχές των νομών Αττικής, Βοιωτίας, Στερεάς, Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Ηπείρου, Πελοποννήσου και από ορισμένα νησιά, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης. Το προεδρείο αποτελούνταν από τον αντιπρόεδρο της ΠΕΕΑ, Ευριπίδη Μπακιρτζή, τον στρατηγό Εμμανουήλ Μάντακα, τον γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργο Σιάντο, τον γραμματέα του Αγροτικού Κόμματος Κώστα Γαβριηλίδη, τον Ηλία Τσιριμώκο από την “Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας”, τον ακαδημαϊκό και μέλος του ΕΑΜ Πέτρο Κόκκαλη και τον Σταμάτη Χατζήμπεη από το κόμμα των φιλελευθέρων. Ο Σβώλος και ο Σαράφης, μαζί με την αντιπροσωπεία, βρίσκονταν στο Κάιρο. Πρόεδρος του συμβουλίου ορίστηκε ο στρατηγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης και αντιπρόεδρος ο ΕΑΜίτης μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ. Αφού έγιναν όλες οι εισηγήσεις και διαβάστηκε η έκθεση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, σχετικά με ην κατάσταση του στρατιωτικού σκέλους, στο τέλος του συνεδρίου ψηφίστηκαν τα εξής άρθρα:

1. Κυρώνεται η Ιδρυτική Πράξη της ΠΕΕΑ, της 10 του Μάρτη 1944

2. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό. Η Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημόσιου βίου των Ελλήνων.

3. Το Εθνικό Συμβούλιο είναι το ανώτερο όργανο της Λαϊκής Κυριαρχίας. Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης έχει τις εξουσίες που καθορίζει αυτό το ψήφισμα.

4. Οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες. Το αγωνιζόμενο έθνος θα τις προστατέψει από κάθε απειλή, από οπουδήποτε και αν προέρχεται.

5. Όλοι οι Έλληνες, άντρες και γυναίκες, έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα.

6. Η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία και δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των αγαθών της ζωής.

7. Επίσημη γλώσσα για όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής και για όλους τους βαθμούς της εκπαίδευσης είναι η γλώσσα του λαού.

8. Ο πρωταρχικός σκοπός και ο γνώμονας για την άσκηση όλων των εξουσιών είναι ο απελευθερωτικός αγώνα του έθνους. Το Εθνικό Συμβούλιο, η ΠΕΕΑ, οι ένοπλοι και άοπλοι πολίτες υπηρετούν πριν απ’ όλα το σκοπό αυτό. Ο Εθνικός Στρατός ΕΛΑΣ είναι το ένοπλο τμήμα του έθνους που μάχεται για την απελευθέρωση της Πατρίδας και τις ελευθερίες του Λαού.

9. Η ΠΕΕΑ εκπροσωπεί το μαχόμενο έθνος στο εξωτερικό, διοικεί τον Εθνικό Στρατό ΕΛΑΣ, διευθύνει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και έχει την ανώτατη εποπτεία, την καθοδήγηση και τον έλεγχο της Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Η ΠΕΕΑ εκδίδει και δημοσιεύει Πράξεις, που περιέχουν κανόνες δικαίου και Αποφάσεις με εκτελεστικό περιεχόμενο. Οι Πράξεις εκδίδονται αφού ψηφιστούν από την Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου του άρθρου 13. Η ΠΕΕΑ μπορεί ν’ αλλάζει τη σύνθεσή της με την έγκριση του Εθν. Συμβουλίου ή της Αντιπροσωπείας.

10. Το Εθνικό Συμβούλιο κρίνει το έργο της ΠΕΕΑ, κυρώνει τις Πράξεις της, προτείνει μέτρα ή παίρνει το ίδιο αποφάσεις που συντελούν στην ευόδωση του εθνικού αγώνα. Η κύρωση των κανόνων δικαίου που θεσπίζονται με τις Πράξεις της ΠΕΕΑ, ή η θέσπιση κανόνων δικαίου απ’ το Εθνικό Συμβούλιο γίνεται με ψηφίσματα. Οι κατευθύνσεις που δίνει το Συμβούλιο ή τα μέτρα που παίρνει για τους σκοπούς της παραπάνω παραγράφου διατυπώνονται σε Αποφάσεις.

11. Οι εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου θα διαρκέσουν έως την απελευθέρωση ολόκληρης της χώρας. Η διάλυση του Εθνικού Συμβουλίου μπορεί να γίνει και πριν απ’ την απελευθέρωση αν το αποφασίσει το ίδιο, ύστερ’ από πρόταση της ΠΕΕΑ ή του 1/3 απ’ τα μέλη του.

12. Το Εθνικό Συμβούλιο συνέρχεται κάθε τέσσαρες μήνες σε τακτική σύνοδο. Η διάρκεια κάθε συνόδου είναι δεκαήμερη, μπορεί όμως να παραταθεί από το ίδιο το Συμβούλιο. Η ΠΕΕΑ μπορεί να συγκαλέσει το Εθνικό Συμβούλιο και σε έκτακτη σύνοδο. Μπορεί επίσης η ΠΕΕΑ ν’ αναβάλει μια σύνοδο αν υπάρχει ανάγκη με σύμφωνη γνώμη της Αντιπροσωπείας του Εθνικού Συμβουλίου του άρθρου 13.

13. Στο τέλος κάθε συνόδου, το Εθνικό Συμβούλιο εκλέγει αντιπροσωπεία από 17 τακτικά μέλη και 5 αναπληρωματικά. Τα καθήκοντα που θα ασκεί η αντιπροσωπεία στο χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δύο συνόδους, ορίζονται στο άρθρο 14. Ο Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου είναι αυτοδίκαια μέλος και Πρόεδρος της Αντιπροσωπείας.

14. Η ΠΕΕΑ υποβάλλει κάθε πράξη στην Αντιπροσωπεία για να την ψηφίσει. Αν η γνώμη της Αντιπροσωπείας είναι αντίθετη προς την Πράξη, η ΠΕΕΑ συζητεί πάλι πάνω σ’ αυτή. Αν η ΠΕΕΑ επιμένει στη γνώμη της, συγκαλείται κοινή συνεδρίαση ΠΕΕΑ και Αντιπροσωπείας, όπου παίρνεται απόφαση με πλειοψηφία. Η αντιπροσωπεία μπορεί επίσης να υποδείχνει στην ΠΕΕΑ μέτρα συντελεστικά για την ευόδωση του εθνικού αγώνα.

15. Η ΠΕΕΑ, που αντλεί την εξουσία της απ’ την εμπιστοσύνη του Εθνικού Συμβουλίου, είναι υπόλογη απέναντί του και απέναντι στο έθνος, για την καλή διεξαγωγή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, για την αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας και για την προστασία των λαϊκών ελευθεριών.

Ελληνίδες, στην ελεύθερη Ελλάδα, ψηφίζουν πρώτη φορά, για το εθνικό συμβούλιο.

7. Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Στις 2 Ιουλίου, η Κεντρική Επιτροπή, απαρτιζόμενη από αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ, έστειλε τηλεγράφημα στην Αίγυπτο που έθετε θέμα συνεργασίας υπό όρους. Την αποκατάσταση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ μετά από την λοιδορία και την επίθεση του Παπανδρέου, την αποδοχή του Αλέξανδρου Οθωναίου στην θέση του αρχιστράτηγου και την αμνηστία και την ανασυγκρότηση του στρατού Μέσης Ανατολής. Ακόμη, το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υφυπουργείο Στρατιωτικών να ελέγχονται από την ΠΕΕΑ, όπως και τα Υπουργεία Δικαιοσύνης, Παιδείας, Γεωργίας, Εργασίας και Πρόνοιας.

Πέντε μέρες μετά, ο Παπανδρέου ανήγγειλε από το ραδιόφωνο ένα λόγο που, με επιθετική φρασεολογία, τόνιζε:

"Με τους νέους όρους ζητείται μεταξύ άλλων η κυβέρνησις να απαρτισθή από δεκαπέντε μέλη και εκ τούτων τα επτά να ανήκουν στο ΕΑΜ. Αλλά σημασίαν δεν έχει μόνο ο αριθμός. Ακόμη μεγαλυτέραν έχει το είδος των Υπουργείων. Ζητούνται: Υφυπουργείον Στρατιωτικών και Υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Παιδείας, Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο Στρατός, λοιπόν, με την αμετάβλητον διατήρησιν του ΕΛΑΣ την οποίαν επίσης αξιώνουν, θα είναι ιδικός των. Αλλά δεν θα είναι μόνον ο Στρατός ιδικός των. Με το Υπουργείον Εσωτερικών, το οποίον διεκδικούν, θα έχουν επίσης τον έλεγχον της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας. Θα έχουν επίσης τον έλεγχον όλης της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης. Και θα έχουν, προσθέτως, την ηγεσίαν της Παιδείας, δια να εμπνέουν διδασκάλους και νέαν γενεάν με τας ιδικάς των ιδέας. Αποδοχή, επομένως, των νέων όρων σημαίνει κατ΄ ουσίαν: άμεσον σχηματισμόν κυβερνήσεως του ΕΑΜ εις την ορεινήν Ελλάδα.

Εκφράζομεν την ευγνωμοσύνην μας προς την επιτροπήν των βουνών διότι εγκατέλειψεν, επιτέλους, τας υπεκφυγάς και τας προτάσεις και απεκάλυψε τους αληθινούς της σκοπούς. Μας ζητούν να παραδώσωμεν την Ελλάδα. Αρνούμεθα. Η αποστολή μας είναι να εντάξωμεν τας οργανώσεις εις το Έθνος, όχι να υποτάξωμεν το Έθνος εις τας οργανώσεις.”

Σε γράμμα των αντιπροσώπων της ΠΕΕΑ, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ προς τον Γ. Παπανδρέου, με ημερομηνία 9 Ιουλίου 1944, επισημαινόταν η εμμονή της κυβέρνησης του Καΐρου, που άγγιζε τα όρια της ψύχωσης, με τις αντιστασιακές δυνάμεις του λαού στην σύσκεψη του Λιβάνου, καθώς και το κλείσιμο του ματιού στις υπόλοιπες χειραγωγημένες αντιστασιακές ομάδες:

"Οι λόγοι σας εναντίον του ΕΑΜ, κύριε πρόεδρε, και οι λόγοι άλλων παραγόντων της εδώ καταστάσεως, εξακολουθούν, με επίσημη πρωτοβουλία εβδομάδες μετά την συμφωνία, να διαδίδονται μεταξύ των μαχόμενων δυνάμεων. Κι αναρωτιέται κανείς: Γιατί γίνεται αυτό, αν η πρόθεση μιας συνεργασίας είναι πραγματική και ειλικρινής;

Τη συζήτηση γύρω απ’ τις εγγυήσεις για συνεργασία ήρθαν καίρια να βλάψουν δυο ακόμα γεγονότα: η επίθεση του Ζέρβα εναντίον του ΕΛΑΣ και ο ραδιοφωνικός σας λόγος της 28ης Ιουνίου. Οι δυνάμεις του Ζέρβα βρίσκονται υπό τάς διαταγάς σας, και ο λόγος σας δυστυχώς δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά να ζητεί την διαίρεση των οργανισμών της αντίστασης και να επιχειρεί εναντίον των αντιπροσώπων τους έναν απαράδεκτον ηθικό εκβιασμό. Ήταν ευνόητο ότι τα βουνά θα απαντούσαν και θα αγανακτούσαν για την επίθεση, τόσο περισσότερο, που ήρθε σε μια στιγμή, που όπως πληροφορούμεθα, τα τάγματα ασφαλείας, για λογαριασμό των Γερμανών, εξοντώνουν τους αγωνιστές στην Αθήνα και αλλού σε μια έκταση πρωτοφανή, η δε Ελληνική Κυβέρνηση παρ’ όλες τις επανειλημμένες αιτήσεις μας, αρνείται να άρει δημόσια την επιβεβλημένη στάση απέναντι των δημίων αυτών του ελληνικού λαού. Κι όμως, προχτές ακόμα, κύριε πρόεδρε, μας γράψατε ότι απέναντι του θέματος αυτού το συνέδριο του Λιβάνου, “έχει λάβει ήδη θέσιν”. Γιατί δεν γίνεται οριστική διατύπωση και δημοσίευση του ειδικού ψηφίσματος του Λιβάνου που έγινε δεκτό κατά πρόταση μας;”

Τα μέλη της ΠΕΕΑ στην Βίνιανη

Μα, φυσικά, γιατί τα τάγματα ασφαλείας και όλες οι δωσιλογικές οργανώσεις θεωρούνταν απαραίτητο, αξιοποιήσιμο, μεταπολεμικό υλικό για την κυβέρνηση του Καΐρου και τα αφεντικά της. Η χρησιμότητα των εγκληματικών αυτών στοιχείων από το κατακάθι της ελληνικής κοινωνίας θα φαινόταν μετά την απελευθέρωση, όταν οι απάτριδες αυτοί θα φορούσαν τις αγγλικές στολές. Το θέμα της καταγγελίας και αποκήρυξης των ταγμάτων ασφαλείας θίχτηκε, ως ένα βαθμό, στον Λίβανο από τους αντιπροσώπους των αντιστασιακών αλλά, στο επίσημο διάγγελμα από την ξενόδουλη κυβέρνηση προς τον ελληνικό λαό κατέληξε να γίνει απλώς νύξη σε έκταση μιας παραγράφου εναντίον εκείνων που εξοπλίζονται από τον Γερμανό κατακτητή. Αυτό έγινε με το πρόσχημα ότι αρκετά πρόσωπα από τον χώρο της δεξιάς που ήταν αναμεμιγμένα, ζήτησαν αναβολή της δημοσίευσης, καθώς θα επηρέαζε τις οικογένειες τους στην Αθήνα.  

Σε έκθεσή του, ο γραμματέας των οικονομικών, μέλος της ΠΕΕΑ και αντιπρόσωπος στον Λίβανο, καθηγητής Άγγελος Αγγελόπουλος ανέφερε σχετικά με τις επαφές που είχε με την Σοβιετική πρεσβεία στο Κάιρο: "Οι επαφές με τον πρέσβη Nikolai Novikov δεν έγιναν απευθείας αλλά δια μέσου του συμβούλου του Daniel Solod. Η θέση του πρέσβη και συνεπώς της Σοβιετικής Ένωσης συνίστατο στον “σχηματισμόν Εθνικής Κυβερνήσεως συμφώνως με τάς αποφάσεις της Διασκέψεως του Λιβάνου και ότι πέραν αυτού δεν έχει τίποτα άλλο ν’ ανακοινώση και ότι θα έπρεπε να εργασθώμεν προς την κατεύθινσιν αυτήν”. Η Σοβιετική Ένωση έψαχνε για δορυφόρους δυτικά, γι αυτό συντασσόταν με πολιτικές κατευνασμού, με σκοπό την ένταξη κομματικών δορυφόρων σε υπουργικά πόστα, πράγμα που θα εξασφάλιζε την ισχύ της μετά τον πόλεμο.

8. ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ – ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΠΥΡΟΜΑΓΛΟΥ

Μετά την επιστροφή της αντιπροσωπείας των αντιστασιακών από τον Λίβανο, ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, καθηγητής Κομνηνός Πυρομάγλου, επεδίωξε μια συνάντηση με τον αρχηγό του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, τον οποίο χαρακτήριζε "Έλλην ως το κόκκαλο". Στο βιβλίο του “Δούρειος  Ίππος”, παραθέτει την συνομιλία που ακολούθησε, η οποία επικεντρώθηκε στον εμφύλιο που προσπαθούσαν να φέρουν οι Άγγλοι και η εξόριστη κυβέρνηση. Η συζήτηση, όπως αναφέρει, ξεκίνησε μέσα σε κλίμα αμηχανίας, λόγω της συναισθηματικής φόρτισης, με νύξεις, θολές ερωτήσεις και βαθύ προβληματισμό:

"Και ο Άρης και εγώ, αποφεύγαμε να κυττάξουμε ο ένας τον άλλο. Ο καθένας έβλεπε μπροστά του. Ο Άρης μάζευε τα λιανόκλαδα που ήσαν γύρω και, νευρικά, τα έσπαζεν όλα μαζί. Εγώ με το ραβδί μου διέγραφα κύκλους γύρω από τα πόδια μου. Βαθειά σιωπή, σαν ο καθένας μας να είχε απομονωθή με τις σκέψεις του. Ξαφνικά, ο Βελουχιώτης, σήκωσεν απότομα το κεφάλι του, γύρισε προς εμένα, με άρπαξεν από τις πλάτες για να με στρέψη προς αυτόν και με σουφρωμένο μέτωπο και γενειάδα τρεμάμενη εκραύγασε:

- Έλα μίλα. Τι στο διάβολο θέλεις να μου πης; Έλα μίλα και σταμάτησε να ανακατώνης τα χώματα σαν μικρό παιδί. Μίλα! Ξέρω τι θέλεις να μου πης, έλα, λέγε…

- Τι λες Άρη θα πετσοκοφτούμε μεταξύ μας; θα πέσουμε στην παγίδα που μας στήνουν το Κάιρο και οι Εγγλέζοι;

- Δεν ξέρω, δεν πρέπει. Θα ήταν καθαρή τρέλα.

- Ναι, αλλά τι θα κάμετε σείς, το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ; Είσθε οι πιο δυνατοί. Από σας εξαρτάται να μην βγάλουμε τα μάτια μας μόνοι μας. Τι θα κάνετε τώρα;

- Αλήθεια, Κομνηνέ, δεν ξέρω τι θα γίνει. Δεν εξαρτάται μόνον από μένα.

- Τότε από ποιόν εξαρτάται, αν δεν εξαρτάται από σένα;

Με κύτταξε κατάματα, με μάτια θολά - θάλεγε κανείς πως τα μάτια του Βελουχιώτη ήταν έτοιμα να κλάψουν - και σιγά και αποφασιστικά μου είπε:

- Άκου, συναγωνιστή Κομνηνέ. Μην μου κάνεις ερωτήσεις παραπειστικές και μπερδεμένες. Αγαπώ αυτόν τον τόπο περισσότερο από την ζωή μου. Έχεις την εντύπωση ότι δεν καταλαβαίνω πως η κατάσταση, όπως ήρθαν τα πράγματα, είναι πολύ κρίσιμη; Μη μου το κοπανάς διαρκώς. Με αναστατώνει και με αρρωσταίνει.

- Και τότε;

Άρης Βελουχιώτης

- Άκουσε, άκουσε, μην βιάζεσαι. Είδα τον Ζέρβα, μείναμε μαζί μια εβδομάδα. Δεν πήγα στα Τζουμέρκα για να δω τον Ζέρβα, ούτε για το Μέτσοβο, ούτε για τους Φιλιάτες, ούτε και για τις μικρο-ανόητες παρεξηγήσεις. Δεν ζούμε στον καιρό της φεουδαρχίας για να θέλουμε να μοιράσουμε την Ελλάδα μεταξύ μας. Πήγα να δω τι έχει ο άνθρωπος μέσα του. Και θα πρέπει να σου πω σταράτα, πως δεν μου άρεσε καθόλου η στάση του γενικά. Απέφυγε συστηματικά να συζητήσει μαζί μου το ζήτημα του βασιλιά και για το μεταπολεμικό καθεστώς στην Ελλάδα. Βέβαια - μην κουνάς το κεφάλι σου, περίμενε - δεν περιμένω από τον Ζέρβα να είναι και να σκέφτεται σαν κομουνιστής, καθόλου. Αλλά περίμενα να είναι, στην πραγματικότητα, ένας ειλικρινής δημοκράτης, κι ας είναι και αντικομουνιστής… Δεν βλέπεις, εσύ τουλάχιστον, το παιχνίδι που παίζει ή μου κάνεις, κι εσύ ακόμα, στην δύσκολη αυτή στιγμή, τον κουτό; Δεν σου πάει. “

Ο Πυρομάγλου αρνείται ότι το βλέπει και δηλώνει ότι το κύριο μέλημά του είναι οι ΕΔΕΣίτες αντάρτες. Ο Άρης καταλήγει:

”- Ε, λοιπόν, θα σου πω. Μπορώ, οπωσδήποτε, να σου υποσχεθώ ένα πράγμα. Κάθε παρεξήγηση, κάθε καχυποψία, μπορεί να διαλυθεί αναμεταξύ μας, υπό έναν όρο.

- Ποιος είναι αυτός;

- Υπό τον όρο ότι ο Ζέρβας θα δηλώσει δημόσια από το μπαλκόνι του πιο μικρού χωριού ότι είναι εναντίον της επιστροφής του βασιλιά χωρίς δημοψήφισμα. Αυτό είναι όλο. Αν το κάνει αυτό δεν μας χωρίζει τίποτε.

- Πολύ καλά. Αυτό μπορώ να σου το υποσχεθώ εκατό τοις εκατό. Σε μια εβδομάδα θα έχεις νέα μου, και σου υπόσχομαι ότι τα νέα μου θα είναι ευχάριστα. Που θέλεις να σε συναντήσουμε;

- Στα Τζουμέρκα, και θα ‘ρθω πάλι μόνος.”

Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ, βεβαίως, είχε περάσει οριστικά στο στρατόπεδο της μοναρχίας και των Άγγλων, εν αγνοία του υπαρχηγού του. Το γεγονός αυτό το κράτησε μυστικό, γιατί, αφ’ενός, έτσι θα δημιουργούσε διαρροές στην ομάδα των ανταρτών του ΕΔΕΣ, μια από τις βασικές καταστατικές αρχές του οποίου ήταν η "μη επάνοδος του βασιλέως χωρίς δημοψήφισμα" και, αφ’ετέρου, θα παρότρυνε ένα μέρος του πληθυσμού να στραφεί προς το ΕΑΜ, κινούμενο με βάση την κοινή γνώμη, η οποία ήταν, σε ποσοστό ενενήντα τοις εκατό περίπου, εναντίον του βασιλιά. Έτσι, ο Ζέρβας έβαλε κι αυτός το χεράκι του για την επίτευξη των αγγλικών σχεδίων, που ζητούσαν να οδηγηθεί ο ελληνικός λαός σε εμφύλια σφαγή.

Ο Πυρομάγλου συνεχίζει:

"Ο στρατηγός Ζέρβας είχε, προσωπικώς, προσχωρήσει πρός τη γραμμή που είχε χαράξει η "φωνή του Foreign Office" όπως την εχαρακτήρισεν ο Βρετανός πρεσβευτής, Sir Reginald Leeper. Η πλήρης προσχώρησις πρός τις θέσεις του Churchill και του Eden πάνω στο ζήτημα του βασιλέως Γεωργίου εσήμαινε για τον στρατηγό Ζέρβα "εγγραφήν υποθήκης" για την εξασφάλιση των μεταπολεμικών του σχεδίων. Η ενδεικνυόμενη τακτική για την προώθησι της πολιτικής αυτής γραμμής, θα μπορούσε να διαγραφή ως εξής: α) Προβολή της ανάγκης της ενότητος του αγώνος αντιστάσεως εις τρόπον, ώστε οι ευθύνες της τυχόν διασπάσεως του εθνικού αγώνος να μετατοπισθούν προς το ΕΑΜ και να βαρύνουν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. β) Έξαρσις του πολιτικού αγώνος και βαθμιαία υποστολή του πολιτικού προγράμματος του ΕΔΕΣ, εις τρόπον ώστε να διατηρηθή η εσωτερική ενότης και συνοχή του αντάρτικου στρατού και της οργανώσεως του ΕΔΕΣ. γ) Διατήρησις, πάντως μέχρι της απελευθερώσεως, του προγράμματος του ΕΔΕΣ, έναντι του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, για την εξουδετέρωσι κάθε ιδεολογικής πολεμικής εναντίον του Ζέρβα. Έναντι του Λονδίνου και του Καΐρου για την έξαρσι της σημασίας του πολιτικού αγώνος που είχεν αναλάβει από του Απριλίου υπέρ του βασιλέως Γεωργίου και της επικρατήσεως της αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα. δ) Προβολή, τέλος, του "κομμουνιστικού κινδύνου" τον οποίον διέτρεχεν η Ελλάς, κινδύνου εθνικού και καθεστωτικού. Ο "κομμουνιστικός κίνδυνος" έπρεπε να είναι το εθνικό και πολιτικό σύνθημα που θα επέφερε την διαφοροποίησι μεταξύ των ελληνικών πληθυσμών και θα προωθούσε προσωπικά και παραταξειακά θέματα."

9. Ο ΖΕΡΒΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Ας δούμε, όμως, ποιος ήταν ο Ζέρβας και ποιες τάσεις εξυπηρετούσε…

Ο Πυρομάγλου γράφει σχετικά με τις προσπάθειες σύγκλισης των δυο αντάρτικων ομάδων, ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ:

"Ο στρατηγός Ζέρβας, μ’ όλο που είχε πλήρη πεποίθησι, ότι ήταν ικανός να αναλάβει την γενική ηγεσία του αντάρτικου αγώνος και να τον φέρει σε αίσιο πέρας, ωστόσο απέκρουσε την πρότασι που του εγένετο, παρά το γεγονός ότι λίγους μήνες πριν και συνεργασία με το ΕΑΜ Ηπείρου είχε δεχθή και την ηγεσία του αντάρτικου αγώνος, ΕΔΕΣ - ΕΑΜ, είχε αναλάβει στην Ήπειρο. Μας είναι δύσκολο να εξηγήσωμε τους λόγους. Η γνώμη μου είναι ότι ο στρατηγός Ζέρβας, μεταξύ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ από τη μια, και της αγγλικής εύνοιας και υποστηρίξεως, που εξεφράζετο εκείνη την στιγμή δια του συν/χου Κρις, από την άλλη, επροτίμησε το δεύτερο, ως πιο θετική (σ.σ. προσωπική) εξασφάλιση.

Από την άλλη πλευρά, ο στρατηγός Ζέρβας δεν εστερείτο σχεδίων ούτε και φιλοδοξιών. Η προτίμησις την οποία έδειχνε προς αυτόν, μέχρις ενός σημείου, η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή, η ευμενής απήχησις που είχε μεταξύ των ορεινών πληθυσμών, η εντύπωσις ότι τυγχάνει της προτιμήσεως της βρετανικής κυβερνήσεως  και του συμμαχικού στρατηγείου, την υπέθαλπε καταλλήλως και ο ίδιος, η πανελλήνιος προβολή του μετά τον Γοργοπόταμο, όλα αυτά τον ήγαγαν στο να πιστεύση ότι είναι ο ενδεδειγμένος αρχηγός του εθνικού αγώνος κατά την κατοχή και ο αδιαφιλονίκητος πολιτικός ηγέτης μετά την απελευθέρωσι. Η πεποίθησις αυτή είχεν ως αποτέλεσμα την παραμέλησι, πολλές φορές και την αδιαφορία, εις ό,τι αφορούσε την ιδεολογική στελέχωσι της οργανώσεως του ΕΔΕΣ, στα Αθήνας και στο βουνό. Στα μάτια του, το ΕΑΜ απέκτα σπουδαιοτέρα σημασίαν ως μελλοντικός πολιτικός αντίπαλος παρά ως εθνικός παράγων, με τον οποίον επιβάλλεται, εκ των πραγμάτων κάποια συνεργασία για την αποτελεσματικώτερη διεξαγωγή του αγώνος.”

Αλλά και ο ίδιος ο Ζέρβας γράφει στο ημερολόγιο του, με ημερομηνία την 30η του Νοέμβρη 1942 και 31η Δεκεμβρίου 1942:

"…τελικώς θα επιβληθώ, αν μη πολιτικώς, τουλάχιστον στρατιωτικώς… Έχω σήμερα το σύνολον των εις Ελλάδα ευρισκομένων Άγγλων, οι οποίοι διαπνέονται από πλήρη προς εμένα εμπιστοσύνην και ειλικρινή θαυμασμόν… κατόρθωσα να φτάσω στην αρχή της πλήρους επιτυχίας μου."

"Αν οι βασικοί συνεργάται μου είχαν φανεί αντάξιοι των περιστάσεων, σήμερα θα είχα ολοκληρώσει την προσπάθειά μου και δεν θα βρισκόμουν στην ανάγκη να δέχομαι επιταγάς, παρ’ οιουδήποτε, πολύ δε ολιγώτερον να συζητώ και να διαπραγματεύομαι με τους κομμουνιστάς. Οι Άγγλοι ελπίζω να αντελήφθηκαν την ικανότητα μου, ίσως και τις ειλικρινείς μου προθέσεις δια το μέλλον…"

Ο υπαρχηγός της αγγλικής αποστολής, Christopher Woodhouse, δεύτερος από αριστερά, στην μέση ο Ναπολέων Ζέρβας και δίπλα του ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, Κομνηνός Πυρομάγλου.

Τις μέρες από 1η μέχρι 6η Ιανουαρίου του 1944 στην οροσειρά της Πίνδου, ο Ζέρβας δραστηριοποίησε τις δυνάμεις του για να απωθήσει τμήματα του ΕΛΑΣ, έχοντας συνάψει συμφωνία εκεχειρίας (και, σε σημαντικό βαθμό, συνεργασίας) με το γερμανικό 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού, το οποίο φύλαγε τα νώτα του ΕΔΕΣ. Αυτή η συνεργασία μεταξύ των ναζί και του ΕΔΕΣ απέφερε στην οργάνωση του Ζέρβα μεγάλη ποσότητα οπλισμού και, σύμφωνα με το όργανο του ΕΔΕΣ “Νέα Ελλάς”, κόστισε 150 νεκρούς και 80 αιχμάλωτους στον ΕΛΑΣ και 29 νεκρούς και 11 τραυματίες στον ΕΔΕΣ. Το αμέσως επόμενο διάστημα, ο Ζέρβας, γλυκαμένος, πρότεινε εκ νέου προσφορά στους ναζί:

1. Καμία εχθροπραξία, όπως μέχρι τώρα.

2. Συνεργασία στον αγώνα εναντίον του ΕΑΜ με συνεχή ενημέρωση μέσω συνδέσμου σχετικά με τις προθέσεις του και τη θέση των δικών του και των εχθρικών δυνάμεων.

3. Προσωρινή απόκρυψη της συνεργασίας από τους συμμάχους, ώστε να μην διακοπεί ο ανεφοδιασμός.

Αν η προσφορά γινόταν δεκτή, ο Ζέρβας ζητούσε από κοινού δράση των ναζί και της ομάδας του εναντίον του ΕΛΑΣ, σε συνδυασμένη, διμέτωπη επίθεση στην περιοχή του Άραχθου. Το πράσινο φως από την γερμανική διοίκηση δόθηκε και στις 3 Φεβρουαρίου. Ο Hermann Frank Meyer στο βιβλίο του “Αιματοβαμμένο Έντελβαϊς” (Τόμος Β) περιγράφει τα γεγονότα:

"Για να συγκαλύψει την συμφωνία που είχε κάνει με τους Γερμανούς, ο Ζέρβας έστειλε μήνυμα μέσω ασυρμάτου στο συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο λέγοντας ότι μόλις είχε λάβει την "απολύτως αξιόπιστη είδηση" πως οι Γερμανοί ετοίμαζαν επίθεση εναντίον των περιοχών γύρω από το Καλέντζι, τη Γότιστα και το Μέτσοβο. Ζήτησε λοιπόν από το Κάιρο να δώσει εντολή στον ΕΛΑΣ να εγκαταλείψει την περιοχή των Τζουμέρκων, για να μπορέσει ο ίδιος να προβάλει αντίσταση κατά των Γερμανών. Οι μονάδες του ΕΛΑΣ απέφυγαν την σύγκρουση και υποχώρησαν αμαχητί. Με τον ίδιο τρόπο υποχώρησαν και οι δυνάμεις του Ζέρβα προς νότον. Ο (Βρετανός σύνδεσμος στον ΕΔΕΣ) Tom Barnes, που προφανώς είχε εξαπατηθεί από τον Ζέρβα, τηλεγράφησε στο Κάιρο ότι ο ΕΔΕΣ είχε υποχωρήσει για να μπορέσει να ανασυγκροτηθεί και να αντιταχθεί στην επίθεση των Γερμανών.

Όπως κατέδειξε ο Hagen Fleischer, κοντά στα “Πλαίσια” έγινε μια παραπλανητική επιχείρηση. Όπως είχε συμφωνηθεί, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν εικονική επίθεση εναντίον του αρχηγείου του Ζέρβα. Η πλεκτάνη ήταν τόσο πετυχημένη, που ο (δήθεν) “ηρωικός - διμέτωπος αγώνας του Ζέρβα” αναφέρθηκε πολύ σύντομα στα υψηλά κλιμάκια στο Κάιρο και στον ίδιο τον Βρετανό πρωθυπουργό Winston Churchill στο Λονδίνο. Ακριβώς όπως το επιθυμούσαν οι εμπνευστές του παραπλανητικού αυτού ελιγμού, ο Churchill δήλωσε σε μια από τις γνωστές του εκρήξεις οργής: “Η χαμέρπεια και η προδοσία του ΕΛΑΣ φαίνεται να είναι απεριόριστες. Γι αυτό αποκλείεται κάθε επαφή μαζί τους.”…”

Ο διαγγελέας του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού, Friedrich Erdmann, κατέθεσε τα εξής στην Νυρεμβέργη το 1947:

"Κατά την διάρκεια των μαχών υπήρχε και τοπική επικοινωνία ανάμεσα στις γερμανικές ομάδες και στις συμμορίες του ΕΔΕΣ. Οι κινήσεις μονάδων και οι επιθετικές ενέργειες των δυο πλευρών ήταν συντονισμένες μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Οι μονάδες του ΕΔΕΣ που κινούνταν στα υψώματα έκαναν επίθεση στα ίδια σημεία που χτυπούσαν και οι γερμανικές μονάδες από την κοιλάδα."

Στις 7 Φεβρουαρίου 1944, η γερμανική πλευρά ζητούσε σταθερή συνεργασία με τον Ζέρβα για τη φύλαξη του δρόμου Ιωαννίνων - Άρτας, συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών και κοινές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ. Τον Μάιο, σε μια επίσκεψή του στα Ιωάννινα, και κατόπιν ταξιδεύοντας προς Άρτα χωρίς στρατιωτική συνοδεία, ο Γερμανός στρατηγός August Winter έκπληκτος ρώτησε πού βρίσκεται η γερμανική φρουρά, για να πάρει την απάντηση ότι "δεν ήταν πλέον αναγκαία, καθώς τη φύλαξη του δρόμου είχε αναλάβει ο στρατηγός Ζέρβας…"(Κατάθεση Winter, Νυρεμβέργη ‘47). Ο Άγγλος αξιωματικός Nigel Clive, που έπαιξε ρόλο και κατά την διάρκεια του πολέμου με την αγγλική αποστολή στην Ελλάδα, και ως σύνδεσμος Παπανδρέου και του Άγγλου στρατηγού Ronald Scobie κατά τα Δεκεμβριανά, έγραφε στο βιβλίο του “Η ελληνική εμπειρία 1943- 1948”:

"Ο Ζέρβας είναι ένα δημιούργημα των Βρετανών. Πάντα υπήρξε ένας απόλυτα πιστός σύμμαχος και πάντα θα κάνει ακριβώς ό,τι του λέμε. Επομένως, δεν είναι μόνο δημιούργημα μας, αλλά συγχρόνως παραμένει ένα εργαλείο στα χέρια μας."

Ενώ, σχετικά με την στροφή του ΕΔΕΣ, μέσω του Ζέρβα, σε εμφυλιοπολεμικές αντιλήψεις πριν την απελευθέρωση, αναφέρει ότι "για τον Ζέρβα, η υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητά του ήταν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ".

Ο Ναπολέων Ζέρβας το 1946 εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων, το 1947 ανέλαβε για ένα διάστημα το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως πρωτοστατώντας στην όξυνση της λευκής τρομοκρατίας, στο κυνήγι των κομμουνιστών, των φίλα προσκείμενων σε αυτούς και των συγγενών τους, και στην αποστολή λαϊκών ορδών στους “τόπους ανανήψεως” (Αη Στράτης, Μακρόνησος, Γυάρος, κ.α.). Το 1950 ανέλαβε το Υπουργείο Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου… όλος ο βίος του προδίδει έναν καιροσκόπο ολκής.

10. ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΖΕΡΤΑ

Σε ανακοίνωσή της, στις 29 Ιουλίου 1944, η ΚΕ του ΕΑΜ έθετε σαν όρο συμμετοχής στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας την απομάκρυνση του Παπανδρέου από την πρωθυπουργία. Ο Παπανδρέου, στις 2 Αυγούστου, συγκαλεί τα μέλη της κυβέρνησης και δηλώνει παραίτηση για τα μάτια του κόσμου, ενώ το αφεντικό του, ο Churchill, στις 6 Αυγούστου στέλνει τηλεγράφημα στον Eden, που τονίζει:

"Και βέβαια θα πρέπει να πούμε στον Παπανδρέου ότι οφείλει να παραμείνει πρωθυπουργός και να τους αψηφήσει όλους. Δεν μπορούμε να φέρνουμε έναν άνθρωπο στην εξουσία, όπως κάναμε με τον Παπανδρέου, και μετά να τον αφήνουμε να ριχθεί στους λύκους με τα πρώτα ουρλιάσματα των αθλίων Ελλήνων ληστών. Μου φαίνεται ότι το θέμα έφθασε στο εξής σημείο: Ή υποστηρίζουμε τον Παπανδρέου, στην ανάγκη χρησιμοποιώντας και βία, όπως έχουμε συμφωνήσει, ή παύουμε να ενδιαφερόμαστε εντελώς για την Ελλάδα. Είναι ενδεχόμενον εντός μηνός ή περίπου να χρειασθεί να εισαγάγωμεν εις τας Αθήνας 10 - 12.000 ανδρών με ολίγα τανκς, πυροβόλα και θωρακισμένα αυτοκίνητα. Έχετε μια μεραρχία στην Αγγλία, η οποία αριθμεί πλέον των 13.000 στρατιωτών. Μια τοιαύτη δύναμις θα πρέπει να επιβιβασθεί τώρα δια να φθάσει πιθανόν εγκαίρως δια την πολιτικήν κρίσιν, η οποία είναι πρωταρχικής σημασίας από απόψεως συνθηκών δια την πολιτικήν της βρετανικής κυβερνήσεως. Μια τοιαύτη δύναμις θα ήτο δυνατόν να υποστηριχθεί από στρατεύματα των αεροδρομίων του Δέλτα και από τμήματα εκ των 200.000 που έχουμε εις την Αίγυπτον."

Και στα απομνημονεύματα του, αυτός ο Άγγλος συντηρητικός και κατ’ εξοχήν πολιτικός εκφραστής του στέμματος, τονίζει την σημασία της ολοκληρωτικής διάλυσης του ΕΑΜ. Γιατί, το κύριο μέλημα ήταν η εκμηδένιση αυτού του καθαρά λαϊκού κινήματος που θα πήγαινε κόντρα στις αποικιοκρατικές βλέψεις, υπερασπίζοντας την εθνική αυτοδιάθεση, και όχι η συντριβή του ΚΚΕ:

"Το σχέδιον ήτο περίπλοκον εξ αιτίας των περιορισμένων δυνατοτήτων μας και της αβεβαιότητός μας επί της γερμανικής στρατηγικής εις τα Βαλκάνια. Αι οδηγίαι όμως που έδωσα ήσαν ότι αι δυνάμεις μας θα έπρεπε να είναι έτοιμοι προς δράσιν προ της 11ης Σεπτεμβρίου. Εξαιρετική μου επιθυμία είναι να ενσκήψωμεν εξ ουρανού χωρίς να δημιουργήσωμεν καμμίαν προηγουμένην κρίσιν. Είναι ο καλύτερος τρόπος να προλάβωμεν το ΕΑΜ… Ελπίζω η ελληνική ταξιαρχία να φθάσει συντόμως και να μην διστάσει να πυροβολήσει εάν χρειαστεί ανάγκη. Περιμένω οπωσδήποτε σύγκρουσιν με το ΕΑΜ και δεν πρέπει να την αποφύγωμεν εφ’ όσων θα έχωμεν επιλέξει καλώς το έδαφος της συγκρούσεως."

Με ανακοίνωσή του, το ΠΓ του ΚΚΕ, στις 17 Αυγούστου 1944, ανέφερε ότι "δεν αφήνονται περιθώρια για διαπραγματεύσεις", αφού είχε σταλεί τηλεγράφημα στελεχών της εξόριστης κυβέρνησης που δεν έκανε δεκτό το αίτημα για την παραίτηση του Παπανδρέου και προειδοποιούσε πως "εν εναντία περιπτώσει αναλαμβάνετε τεραστίας ευθύνας απέναντι του Έθνους, εις στιγμήν που η εθνική ενότης είναι υπέρποτε ή άλλοτε απαραίτητος προς αντιμετώπισιν των μεταπολεμικών προβλημάτων και επούλωσιν των εκ του πολέμου πληγών". Τα μέλη των τριών πολιτικών σχηματισμών συμμετείχαν για μικρό διάστημα στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, αναλαμβάνοντας “παροπλισμένα” υπουργεία όπως εκείνα των Οικονομικών, των Δημοσίων Έργων, της Γεωργίας και της Εργασίας, με όρους που επιβλήθηκαν από τους επικυρίαρχους.

Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1944, ο Άρης Βελουχιώτης μετέβη στην Καλαμάτα, όπου δρούσαν

Ο Άρης Βελουχιώτης με τον συνταγματάρχη, 
διοικητή της 3ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου, 
Νίκο Παπασταματιάδη, στην Ήπειρο.

τα προδοτικά τάγματα ασφαλείας που είχε συγκροτήσει ο Γερμανός κατακτητής με την συνδρομή του δωσίλογου πρωθυπουργού Ιωάννη Ράλλη. Μετά από μάχη, ένα τμήμα των ταγμάτων ασφαλείας κατέφυγε στον Μελιγαλά και ταμπουρώθηκε εκεί. Το βράδυ της 11ης Σεπτεμβρίου, τμήματα από το 8ο και 9ο σύνταγμα της 2ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου περικύκλωσαν την πόλη. Είχαν προηγηθεί εκκλήσεις και προτάσεις για παράδοση των γερμανόφιλων από τον στρατιωτικό διοικητή του ΕΛΑΣ, στρατηγό Στέφανο Σαράφη, και τον Παπανδρέου, οι οποίες αγνοήθηκαν. Ο Μελιγαλάς υπήρξε ορμητήριο των ναζί και των δωσιλογικών ταγμάτων και κέντρο για την στρατολόγηση πολιτών στις υπηρεσίες του κατακτητή. Κατά την διάρκεια της κατοχής, υπολογίζεται ότι στην Καλαμάτα μόνο εκτελέστηκαν περίπου 1500 κάτοικοι από τα τάγματα ασφαλείας. Το απόγευμα της 12ης Σεπτεμβρίου, αγγλικό απόσπασμα υπό τον ταγματάρχη Lyall Wilkins πρότεινε στους ταγματασφαλίτες να παραδώσουν την πόλη και να μεταφερθούν, με την εγγύηση των αγγλικών δυνάμεων, σε στρατόπεδα. Αργότερα, ταγματασφαλίτες δήλωσαν ότι Άγγλοι αξιωματικοί είχαν εισχωρήσει ανάμεσα τους με σκοπό να τους παροτρύνουν να μην παραδοθούν, καθώς δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση τα όπλα να πέσουν στα χέρια του ΕΛΑΣ. Εκείνοι, αμετακίνητοι, αρνήθηκαν κάθε προσφορά που τους προτάθηκε τις επόμενες μέρες. Η μάχη του Μελιγαλά διήρκεσε από τις 13 μέχρι της 15 του Σεπτέμβρη και έληξε με την ήττα των αμυνόμενων.

Από τις 7 Σεπτεμβρίου, η αυτοεξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου καταφεύγει αυτή τη φορά στο Σαλέρνο της Ιταλίας. Άρχισε έτσι να πλευρίζει ξανά, σιγά σιγά το θύμα της, που λέγεται Ελλάδα, συνειδητοποιώντας ότι τα κεφάλια τους δεν κινδυνεύουν πλέον από τους Γερμανούς, οι οποίοι αδειάζουν τη γωνιά. Σε τηλεγράφημα προς το αφεντικό του, ο Γεώργιος Παπανδρέου καλούσε τα αγγλικά στρατεύματα να καταλάβουν την Ελλάδα. Μερικές μέρες πριν, στις 21 Αυγούστου, είχε προηγηθεί μυστική συνάντηση μεταξύ του Παπανδρέου και του Churchill στη Ρώμη. Εκεί, ο Παπανδρέου ικέτευσε για μια ακόμη φορά τους Άγγλους να στείλουν στρατό στην Ελλάδα. Και όλα αυτά εν μέσω φιλοφρονήσεων, προπόσεων και δεξιώσεων. Το τηλεγράφημα του Παπανδρέου προς τον Churchill, που απεστάλη στις 22 Σεπτεμβρίου, έλεγε τα εξής:

"Δύναμαι να σας διαβεβαιώσω ότι η σταθερότης της ελληνικής κυβερνήσεως θα διατηρηθεί πλήρως κατά τας επικείμενους κρίσιμους στιγμάς. Δεν γνωρίζω τους λόγους διά την απουσία της Βρετανίας. Μόνον η άμεσος παρουσία εντυπωσιακών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και ώς τας τουρκικάς ακτάς θα ήτο δυνατό να μεταβάλει την κατάστασιν. Από την επικοινωνία μου μετά του αρχιστρατήγου των Συμμαχικών Δυνάμεων, γνωρίζω ότι υπάρχουν δυσκολίες επί του θέματος αυτού. Πάντως, αι επιτυχίες εις τον πόλεμον αυτόν εις τόσον πολλάς αποστολάς, τας οποίας άλλοι εθεώρουν απραγματοποιήτους, δικαιολογούν την ελπίδα της μαρτυρικής Ελλάδος πως η άμεσος και αποφασιστική επέμβασις θα διορθώσει την κατάστασιν".

Γεώργιος Παπανδρέου και Winston Churchill.

Η κατάληψη της Ελλάδας είχε αποφασιστεί από τους Άγγλους, ήδη, από τον Σεπτέμβρη του 1943, πράγμα που δεν γνώριζε ο Παπανδρέου, έτσι ώστε να μένει ήσυχος σχετικά με την άφιξη των νέων επικυρίαρχων. Η επιμονή του για την παρουσία αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων δεν είχε όρια. Στις 10 Σεπτεμβρίου, με τηλεγράφημα στο Λονδίνο εξέφραζε την λύπη του, που οι κινήσεις για την διευθέτηση του ζητήματος καθυστερούσαν:

"Θεωρώ εθνικόν καθήκον μου όπως εκ μέρους μαρτυρικού ελληνικού έθνους εκφράσω βαθυτάτην πικρίαν μου και προς βρεττανικήν κυβέρνησιν και προσωπικώς προς πρωθυπουργόν κ. Τσώρτσιλ, και παρακαλέσω θερμότατα όπως διά πάσης θυσίας ευρεθούν αι ολίγαι απαιτούμεναι Συμμαχικαί δυνάμεις προς άμεσον απελευθέρωσιν Ελλάδος υπό συμμαχικών στρατευμάτων."

Προς τα τέλη Σεπτεμβρίου, μεταβαίνει στην Καζέρτα της Ιταλίας στρατιωτική αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, αποτελούμενη από τον στρατηγό του ΕΛΑΣ, Στέφανο Σαράφη, με νομικό σύμβουλο τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο και τον στρατηγό του ΕΔΕΣ, Ναπολέοντα Ζέρβα. Από την πλευρά της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας συμμετείχαν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Θεμιστοκλής Τσάτσος, ο Χρήστος Σγουρίτσας, ο Αλέξανδρος Σβώλος, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης και ο Γιάννης Ζέβγος. Από την μεριά των Άγγλων, ο υπουργός Μέσης Ανατολής Harold Macmillan, ο αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων Μεσογείου Sir Henry Wilson και ο στρατηγός Sir Ronald Scobie. Στις 26 Σεπτεμβρίου υπογράφεται η συμφωνία της Καζέρτας, η οποία υπήρξε χειρότερη από εκείνη του Λιβάνου και, στην ουσία, επικύρωσε τις στρατιωτικές αποφάσεις για την Ελλάδα μετά την απελευθέρωση. Σε γενικές γραμμές, η συμφωνία της Καζέρτας προέβλεπε:

1. Όλες οι αντάρτικες ομάδες στην Ελλάδα τίθενται υπό τις διαταγές της Ελληνικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.

2. “Στρατηγός διοικών τας δυνάμεις εν Ελλάδι” τίθεται ο στρατηγός Ronald Scobie.

3. Οι αρχηγοί των ανταρτών ” θα απαγορεύσουν πάσαν απόπειραν των υπ’ αυτούς μονάδων να αναλάβουν την αρχήν ανά χείρας”.

4. Στην Αθήνα, εντολές δίνει μόνο ο στρατηγός Scobie.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η πόλη εκείνο το διάστημα αποκαλούταν ειρωνικά από τον λαό “Σκομπία”.

5. Τα τάγματα ασφαλείας θα θεωρηθούν ως όργανα του εχθρού μόνο αν δεν παραδοθούν στον Άγγλο στρατηγό.

Οι Άγγλοι, μετά την απελευθέρωση, θα αξιοποιούσαν όλους τους ταγματασφαλίτες, χίτες, μπουραντάδες και τα υπόλοιπα δωσιλογικά στοιχεία, βγάζοντάς τους τις γερμανικές στολές και φορώντας τους τις αγγλικές.

6. Όλες οι αντάρτικες ομάδες θα συγχωνευτούν.

7. Έπειτα από την παραχώρηση της εξουσίας στον στρατηγό Scobie, αυτός εξέδωσε της κάτωθι διαταγές:

α) “Ο σκοπός του ήτο η ανασυγκρότησις της χώρας”

β) Συνεργασία Ζέρβα και Σαράφη για την “παρενόχλησιν της γερμανικής υποχωρήσεως”. Ο στρατηγός Ζέρβας θα συνεχίσει να δρα εντός των εδαφικών ορίων της συμφωνίας της Πλάκας. Ο στρατηγός Σαράφης θα συνεχίσει να δρα στις ορισθείσες περιοχές, εκτός της περιφέρειας Αττικής, Πελοποννήσου και Θράκης, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλονίκης.

Στην σύσκεψη Μυροφύλλου - Πλάκας, που έγινε στις 29 Φεβρουαρίου 1944, όπως παρατηρεί ο Πυρομάγλου, "καμμιά συνεννόησις ουσιαστική δεν επετεύχθη, ούτε ένωσις, ούτε ενοποίησις των Αντάρτικων Δυνάμεων, ούτε και κοινή πολιτική γραμμή έναντι των παλαιών κομμάτων και της Ελληνικής Κυβερνήσεως Καϊρου. Άνοιξε όμως, τον δρόμο προς τις Διασκέψεις Λιβάνου και Καζέρτας, άνευ των οποίων θα ήταν δύσκολο στις Συμμαχικές Δυνάμεις να επιβάλουν τον νόμο και την τάξιν στην Ελλάδα, που ήθελε ο Τσώρτσιλ...". Στην σύσκεψη συμμετείχε, διαμορφώνοντας την εξέλιξη της, και ο Άγγλος ταγματάρχης Chris Woodhouse. Στις περιοχές που παυόταν η δράση του ΕΛΑΣ, επικεφαλής θα έμπαιναν στρατηγοί έμπιστοι της ελληνικής κυβέρνησης μαζί με Άγγλους αξιωματικούς. Η επιλογή των συγκεκριμένων περιοχών δεν ήταν καθόλου τυχαία. Στις τοποθεσίες αυτές, οι δωσιλογικές δυνάμεις είχαν ισχυρή παρουσία. Στη Μακεδονία, για παράδειγμα, με βάση τη συμφωνία της Καζέρτας, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ περιορίζονταν στους χώρους ανατολικά του Στρυμόνα και δυτικά του Αξιού. Στον χώρο ανάμεσα στους δυο ποταμούς βρίσκονταν 6.000 ταγματασφαλίτες και μέλη της ΠΑΟ (Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση), τους οποίους, μαζί με άλλους 7.000 από τις γύρω περιοχές, το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής είχε αποφασίσει να τους χρησιμοποιήσει για να χτυπηθεί ο ΕΛΑΣ και να σχηματιστεί ισχυρό αγγλικό προγεφύρωμα στην Βόρεια Ελλάδα, που θα διευκόλυνε τα σχέδια τους για επικράτηση. Στην περίπτωση δε, της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, οι Άγγλοι είχαν κάνει μυστική συμφωνία με τους Γερμανούς, για την έμμεση φυγάδευση των τελευταίων. Στο βιβλίου του Βάσου Μαθιόπουλου "Ο Δεκέμβριος του 1944", ο Υπουργός Εξοπλισμού του Γ' Ράιχ Albert Speer, αφηγείται:

“Είμαι αυτήκοος μάρτυρας ενός γεγονότος, που μας είχε προκαλέσει πολύ μεγάλη εντύπωση το φθινόπωρο του 1944. Θυμάμαι συγκεκριμένα ότι ο στρατηγός Γιοντλ, αρχηγός του Γενικού (γερμανικού) Επιτελείου, ήρθε μια μέρα και μου ανέφερε ότι επήλθε συμφωνία σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας, που αφορούσε την Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή, πρωτοφανής μέχρι τότε και όπως γνωρίζω μοναδική σε όλο τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, αφορούσε - όπως, τουλάχιστον, μου είπε ο Γιοντλ - την εκκένωση της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα χωρίς βρετανική ενόχληση. Η συμφωνία αυτή έγινε στη Λισαβόνα και το ποιος είχε την πρωτοβουλία δεν ξέρω, αλλά πιστεύω ότι δεν έγινε σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά πολύ ψηλότερα, για να μην υπάρξουν ακριτομυθίες. Η πληροφορία για το περίεργο αυτό "τζέντλεμαν αγκρίμεντ” μεταξύ Λονδίνου και Βερολίνου προκάλεσε σε όσους το έμαθαν κατάπληξη. Και, πράγματι, οι Άγγλοι την τήρησαν. Τα γερμανικά πολεμικά και μεταγωγικά σκάφη φορτώθηκαν στρατό από τα ελληνικά νησιά - που εκκένωσαν - πέρασαν, το φθινόπωρο του 1944, ανενόχλητα μπροστά από τα μάτια των Βρετανών και ανάμεσα από τα βρετανικά υποβρύχια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη γνώμη μου, ήταν να παραχωρήσουν οι Γερμανοί τη Θεσσαλονίκη στους Άγγλους αμαχητί και μ’ αυτόν το τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και, βέβαια, ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δικές του δυνάμεις, που κατείχαν το ελληνικό χώρο". 

Ο λόγος που συνάφθηκε η συμφωνία ήταν η παραμονή του γερμανικού στρατού στην Θεσσαλονίκης μέχρι την αποβίβαση αγγλικών στρατευμάτων. Έτσι, θα εμποδιζόταν η κατάληψη της πόλης από τους αντάρτες ή περίπτωση καθόδου του σοβιετικού στρατού, μέσω Βουλγαρίας.

γ) Οι διοικητές θα φρόντιζαν για την τήρηση της τάξης στα εδάφη που θα δρούσαν οι δυνάμεις τους.

δ) “Χάρτης δεικνύων τα όρια των επιχειρήσεων εδόθη εις αμφοτέρους τους διοικητάς”.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, στο βιβλίο του “Η απελευθέρωσις της Ελλάδος”, έγραφε σχετικά:

"Ο κομμουνιστής πολιτικός σύμβουλος του στρατηγού Σαράφη υπεστήριξεν ότι δεν χρειάζεται η παρουσία των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων εν Ελλάδι, και επομένως δεν υπάρχει λόγος να τας προσκαλέσωμεν και να θέσωμεν τας ανταρτικάς δυνάμεις υπό τας αμέσους διαταγάς Βρετανού αρχηγού. Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου εξέφρασε την κατάπληξίν του δια την εκφρασθείσαν γνώμην, και εδήλωσεν ότι υφίσταται πλέον θεμελιώδης διαφωνία, κατόπιν της οποίας δεν υπάρχει στάδιον συνεργασίας. Μετά σφοδράν συζήτησιν, η πρότασις απεσύρθη και απεφασίσθη να υπογραφή το σύμφωνον, δια του οποίου αι αντάρτικαι δυνάμεις τίθενται υπό τας διαταγάς της Ελληνικής Κυβερνήσεως, η οποία τας θέτει υπό τας διαταγάς του στρατηγού Σκόμπι."

Εκείνος που φρόντισε να αποσυρθεί η πρόταση ήταν ο Γιάννης Ζέβγος, μέλος της ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και Υπουργός Γεωργίας στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Τον επόμενο μήνα, θα ακολουθούσε η άφιξη της αυτοεξόριστης κυβέρνησης του δωσίλογου Παπανδρέου, ο οποίος αργότερα εκμυστηρεύτηκε στον Κωνσταντίνο Τσάτσο πως “αν πληροφορούνταν οι ΕΛΑΣίτες ότι φθάναμε στην Αθήνα σχεδόν γυμνοί, μπορούσαν να κάνουν ένα γιουρούσι και να κυριαρχήσουν στην πρωτεύουσα”, δεδομένου ότι το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε την στήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού της Αθήνας. Ο νέος δωσίλογος καιγόταν για την όσο το δυνατόν συντομότερη άφιξη των αγγλικών στρατευμάτων, όσο διάστημα Γερμανοί στρατιώτες βρίσκονταν ακόμη σε ελληνικό έδαφος: διαφορετικά, "θα ήταν δύσκολο να εξηγήσουμε τους λόγους της αποστολής βρετανικών στρατευμάτων μετά την πλήρη αποχώρηση του εχθρού". Η κυβέρνηση Παπανδρέου έφθασε στην απελευθερωμένη Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1944 και μαζί της κουβαλούσε “δώρα” για την ελληνική κοινωνία: τους Άγγλους, έναν βασιλιά και έναν αιματηρό εμφύλιο.